ทุคตบรรณาการ (บาลีวันละคำ 2,894)

ทุคตบรรณาการ

ยังถวายกันอยู่ทุกวันวารฤๅหาไม่

อ่านว่า ทุก-คะ-ตะ-บัน-นา-กาน

ประกอบด้วยคำว่า ทุคต + บรรณาการ

(๑) “ทุคต”

บาลีเป็น “ทุคฺคต” (ซ้อน คฺ อีกตัวหนึ่ง) อ่านว่า ทุก-คะ-ตะ รากศัพท์มาจาก ทุ (คำอุปสรรค = ชั่ว, ยาก, ลำบาก, ทราม, น้อย) + คต, ซ้อน คฺ ระหว่างอุปสรรคกับบทหลัง (ทุ + คฺ + คต)

“คต” (คะ-ตะ) รากศัพท์มาจาก คมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่ สุดธาตุ (คมฺ > ค)

: ทุ + คฺ + คมฺ = ทุคฺคม + ต = ทุคฺคมต > ทุคฺคต แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้มีความเป็นไปที่ลำบาก” (2) “ผู้มีการดำเนินชีวิตไปด้วยความทุกข์ยาก”

“ทุคฺคต” ปกติใช้เป็นคุณศัพท์ แต่ก็สามารถใช้เป็นคำนาม (ปุงลิงค์) ได้ด้วย หมายถึง มีชีวิตความเป็นอยู่อันลำบาก, น่าสงสาร, ไม่มีความสุข, เคราะห์ร้าย, ไปสู่ทุคติ (of miserable existence, poor, unhappy, ill-fated, gone to the realm of misery)

บาลี “ทุคฺคต” ภาษาไทยใช้เป็น “ทุคตะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ทุคตะ : (คำวิเศษณ์) ยากจน, เข็ญใจ. (ป. ทุคฺคต ว่า ถึงความยากแค้น).”

(๒) “บรรณาการ”

บาลีเป็น “ปณฺณาการ” (ปัน-นา-กา-ระ) รากศัพท์มาจาก ปณฺณ (หนังสือ, จดหมาย) + อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” (กรฺ > การ)

: ปณฺณ + อา + กรฺ = ปณฺณากร + ณ = ปณฺณากรณ > ปณฺณากร > ปณฺณาการ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งของอันเขานำมาพร้อมกับหนังสือชี้แจง” หมายถึง สิ่งที่เกี่ยวข้องหรือที่ส่งไปกับจดหมาย, ข่าวสารพิเศษ, ของบริจาค, ของขวัญ, รางวัล, ของบรรณาการ (that which is connected or sent with a letter, a special message, donation, present, gift)

บาลี “ปณฺณาการ” ภาษาไทยใช้เป็น “บรรณาการ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บรรณาการ : (คำนาม) สิ่งที่ส่งไปให้ด้วยความเคารพนับถือหรือด้วยไมตรี. (ป. ปณฺณาการ; ส. ปรฺณาการ), ในบทประพันธ์ใช้ว่า บรรณา ก็มี.”

ทุคต + บรรณาการ = ทุคตบรรณาการ แปลงรูปกลับเป็นบาลีเป็น “ทุคฺคตปณฺณาการ” (ทุก-คะ-ตะ-ปัน-นา-กา-ระ) แปลโดยประสงค์ว่า “บรรณาการจากคนยาก” หรือ “ของฝากจากคนจน” หมายถึง สิ่งของที่คนยากจนจัดหาให้ตามมีตามเกิด แต่ด้วยความเต็มอกเต็มใจ

แถม :

คำว่า “ทุคฺคตปณฺณาการ” นี้ พระภิกษุสามเณรย่อมคุ้นกันดี เพราะปรากฏอยู่ในบทบูชาพระรัตนตรัยตอนทำวัตรเช้า-เย็น ซึ่งได้สวดอยู่เป็นนิตย์

ข้อความตอนนี้มีดังนี้ –

…………..

สาธุ โน ภันเต ภะคะวา สุจิระปะรินิพพุโตปิ,

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ, พระผู้มีพระภาคแม้ปรินิพพานนานแล้ว

ปัจฉิมาชะนะตานุกัมปะมานะสา,

ทรงมีพระหฤทัยอนุเคราะห์แก่พวกข้าพเจ้าอันเป็นชนรุ่นหลัง

อิเม สักกาเร ทุคคะตะปัณณาการะภูเต ปะฏิคคัณหาตุ,

ขอจงทรงรับเครื่องสักการะอันเป็นบรรณาการของคนยากทั้งหลายเหล่านี้

อัมหากัง ทีฆะรัตตัง หิตายะ สุขายะ.

เพื่อประโยชน์ เพื่อความสุข แก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย ตลอดกาลนาน เทอญ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: หนึ่งบาทที่ให้ด้วยความเต็มใจของชาวบ้าน

: มีค่ากว่าหนึ่งล้านที่ให้ด้วยความจำใจของเศรษฐี

#บาลีวันละคำ (2,894)

15-5-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย