คาถาบูชาหลวงพ่อโต (บาลีวันละคำ 3,338)

คาถาบูชาหลวงพ่อโต

ผู้เขียนบาลีวันละคำเข้าไปไหว้พระตามวัดต่างๆ เป็นประจำ ได้เห็น “คาถาบูชาหลวงพ่อโต” ที่วัดแห่งหนึ่ง ข้อความดังนี้ –

…………..

โตเสนโต วะระธัมเมนะ

โตสัฏฐาเน สิเว วะเร

โตสัง อะกาสิ ชันตูนัง

โตสะจิตตัง นะมามิหัง.

…………..

ข้อความที่เป็น “คาถาบูชาหลวงพ่อโต” นี้เป็นบทหนึ่งในบทร้อยกรองภาษาบาลีที่เรียกกันว่า “อิติปิโสรัตนมาลา”

“อิติปิโสรัตนมาลา” เป็นวรรณกรรมบาลีที่เอาบทสรรเสริญคุณพระรัตนตรัยที่ขึ้นต้นว่า “อิติปิ  โส  ภควา …” จนถึง “… โลกสฺสาติ” มากระจายเป็นคำๆ แล้วใช้คำนั้นๆ เป็นพยางค์แรกในบทร้อยกรองแต่ละวรรค 

อย่างใน “คาถาบูชาหลวงพ่อโต” นี้จะเห็นว่าทุกวรรคขึ้นต้นด้วยคำว่า “โต” ทั้งนี้เพราะท่านแต่งมาเป็นลำดับ ตั้งแต่ อิ-ติ-ปิ-โส- จนถึงคำว่า “สุคโต” (อยู่ในห้องพุทธคุณ) “สุ” ก็แต่งไป 4 วรรค ขึ้นด้วยด้วย “สุ” ทุกวรรค “ค” ก็แต่งไป 4 วรรค ขึ้นด้วยด้วย “ค” ทุกวรรค ครั้นมาถึง “โต” ท่านก็แต่ง 4 วรรค ขึ้นด้วยด้วย “โต” ทุกวรรคดังที่เห็นนั้น “อิติปิโสรัตนมาลา” จะแต่งแบบนี้ตั้งแต่ต้นจนจบ

ทำไมจึงเอาบทที่ขึ้นต้นด้วย “โต” มาเป็น “คาถาบูชาหลวงพ่อโต”?

คงเดาได้ไม่ยาก นั่นก็คือ ผู้เลือกหาคำบูชาเห็นว่า คาถาบทนี้ขึ้นต้นด้วย “โต” ตรงกับชื่อพระพุทธปฏิมาที่เรียกกันเป็นสามัญว่า “หลวงพ่อโต” จึงเอาเสียง “โต” ในคำบาลีมาเป็นคำบูชาเพื่อให้สอดคล้องกับชื่อ “หลวงพ่อโต”

โปรดทราบว่า คำว่า “โต” ที่เป็นพยางค์แรกในคาถานั้น แต่ละคำไม่ได้มีความหมายสอดคล้องกับคำว่า “โต” ที่เป็นชื่อพระพุทธปฏิมาแต่ประการใดทั้งสิ้น เป็นเรื่องที่เราเอาเสียงของคำมาใส่จินตนาการเอาเองโดยแท้

แต่แม้กระนั้น มองในแง่ดีก็ยังเป็นผลดีได้อยู่ นั่นคือ เพราะอาศัยนามพระพุทธปฏิมาในภาษาไทยเป็นสื่อให้น้อมนึกถึงคุณพระรัตนตรัยในคำบาลี นับว่าได้เจริญพุทธานุสติภาวนาเป็นการปฏิบัติธรรมได้วิธีหนึ่ง

ถ้าผู้ไปไหว้หลวงพ่อโตและได้อ่านคำบูชาแล้วน้อมนึกอย่างนี้ ก็เป็นมหากุศล

“คาถาบูชาหลวงพ่อโต” หรือ “อิติปิโสรัตนมาลา” บทที่ขึ้นต้นว่า “โต” เขียนแบบบาลีและแปลเป็นไทยดังนี้ –

…………..

โตเสนฺโต วรธมฺเมน

โตสฏฺฐาเน สิเว วเร

โตสํ อกาสิ ชนฺตูนํ

โตสจิตฺตํ นมามิหํ.

พระพุทธเจ้าพระองค์ใด 

ทรงโปรดสัตว์ให้แช่มชื่นด้วยพระธรรมอันประเสริฐ 

ทรงก่อความยินดีในพระนิพพานอันประเสริฐเป็นฐานที่ควรยินดี 

ให้เกิดมีแก่เวไนยสัตว์ทั้งหลาย 

ข้าพเจ้าขอนอบน้อมพระพุทธเจ้าพระองค์นั้นผู้มีพระทัยชื่นบาน

…………..

หมายเหตุ :

(๑) อิติปิโสรัตนมาลาที่เผยแพร่กันทั่วไปบางฉบับ-หลายฉบับ ตรงคำว่า “โตสจิตฺตํ” เป็น “โตลจิตฺตํ” คือเป็น “โตล-” ล ลิง ไม่ใช่ “โตส-” ส เสือ

พิจารณาลีลาภาษาแล้ว “โตส-” เหมาะสมกว่า สอดคล้องกับ 3 วรรคที่ใช้คำว่า “โตส” เหมือนกัน 

“โตส” แปลตรงศัพท์ว่า “ยินดี” ยักเยื้องออกไปเป็น “ชื่นบาน” “แช่มชื่น” ส่วน “โตล-” แม้จะมีผู้แปลว่า “เที่ยงตรง” (แผลงมาจาก “ตุล” หรือเราคุ้นกันในคำว่า “ตุลา” ที่แปลว่าคันชั่ง) แต่ความก็ไม่เข้ากัน

เห็นได้ชัดว่า “โตส” นั่นเองเขียนผิดเป็น “โตล” 

(๒) ดูตามภาพประกอบ (ภาพที่ 3 และ 4) จะเห็นว่า คำว่า “อกาสิ” เขียนผิดเป็น “อภาสิ” –กา– ก ไก่ เขียนผิดเป็น –ภา– ภ สำเภา นี่ก็เดาได้ไม่ยาก ก ไก่ กับ ภ สำเภา โครงรูปเหมือนกัน ต่างกันที่มีหัวกับไม่มีหัว คนเห็น ก ไก่ เข้าใจว่าเป็น ภ สำเภา 

“อกาสิ” แปลว่า “ได้ทำแล้ว”

“อภาสิ” แปลว่า “ได้กล่าวแล้ว”

ความหมายไกลกันเป็นคนละเรื่อง (อาจมีผู้พยายามหาทางแปลให้ได้ความ คือพยายามอธิบายผิดให้เป็นถูก)

ทำนองเดียวกับเห็น ส เสือ เป็น ล ลิง 

“โตส” = ยินดี จึงกลายเป็น “โตล” = เที่ยงตรง

(๓) แต่ที่น่าสังเกตเป็นพิเศษก็คือ ป้ายคำบูชาที่เป็น “อกาสิ” (ถูก) กับที่เป็น “อภาสิ” (ผิด) เป็นป้ายคำบูชาพระพุทธปฏิมาองค์เดียวกันและตั้งอยู่ใกล้ๆ กันนั่นเอง 

ผู้ดูแลรับผิดชอบเรื่องนี้รู้หรือไม่ และคิดอย่างไร 

เราท่านที่เห็นกรณีเช่นนี้แล้วคิดอย่างไร

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความผิดพลาดเป็นเรื่องธรรมดา

: แต่การไม่ยอมแก้ไขข้อผิดพลาดเป็นเรื่องไม่ธรรมดา

#บาลีวันละคำ (3,338)

2-8-64 

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย