วิพากษ์วิจารณ์ (บาลีวันละคำ 287)
วิพากษ์วิจารณ์
(คำไทยใช้บาลีสันสกฤต)
“วิพากษ์” สันสกฤตเป็น “วิวกฺษา” บาลีเป็น “ววกฺขา” (วะ-วัก-ขา) แปลตามศัพท์ว่า “ปรารถนาจะเรียก” คำนี้ภาษาไทยใช้ว่า “พิพากษา” และ “วิพากษ์” มีความหมายว่า “พิจารณาตัดสิน”
อาจมีมูลมาจากเมื่อศาลจะตัดสินคดี จะต้อง “เรียก” โจทก์จำเลยเข้ามาฟัง คำว่า “ววกฺขา-วิวกฺษา-วิพากษ์-พิพากษา” จึงกลายความหมายเป็น “พิจารณาตัดสิน” ไปในที่สุด
“วิจารณ์” บาลีเป็น “วิจารณา” (วิ-จา-ระ-นา) แปลว่า การสืบสวน, การตรวจสอบ, การแสวงหา, การเอาใจใส่, การจัดแจง, การวางแผน, การดูแล (เป็นชื่อหนึ่งของ ปัญญา)
เราเอา “วิพากษ์” กับ “วิจารณ์” มาประสมกันเป็น “วิพากษ์วิจารณ์” ให้ความหมายว่า ติชม ให้คําตัดสินผลงานหรือเรื่องราวใดๆ ว่าดี-ไม่ดีอย่างไร มีข้อขาดตกบกพร่องอย่างไร และควรเป็นอย่างไร
ว่าตามหลักภาษา “วิพากษ์” คือตัดสิน “วิจารณ์” คือพิจารณาแยกแยะเพื่อดูข้อดีข้อด้อย
ว่าตามข้อเท็จจริง ต้อง “วิจารณ์” ก่อน จึงจะ “วิพากษ์” ได้
ระวังอย่าเขียนผิด : “วิพากษ์” -พากษ์ ษ ฤๅษี การันต์ คนละคำกับ พากย์ ย ยักษ์ การันต์
ระวังอย่าทำผิด : อย่าวิพากษ์-ตัดสินอะไร ก่อนที่จะได้วิจารณ์-ตรวจสอบให้รอบถ้วน
———–
(ยกความดีให้คุณ Zamar Sib Oon ที่กรุณาถามคำนี้-ขอบคุณครับ)
บาลีวันละคำ (287)
20-2-56
วกฺขติ = เขาจักกล่าว วกฺขาม = เราจักกล่าว
วิพากษ์วิจารณ์ ตรงกับ critic = วิเวจก, วิเวเจติ
วิวกฺษา น ความปรารถนา, ความใคร่; ความปรารถนาจะพูด
wish, desire; the wish to speak (สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน)
วตฺติ (บาลี-อังกฤษ)
พูด, กล่าว, เรียก
ววกฺขติ ปรารถนาจะพูด (?) สนฺ. วิวกฺษติ ปรารถนาจะเรียก to wish to call
วิพากษ์
ก. พิจารณาตัดสิน. (ส. วิวกฺษา; เทียบ วิวาก ว่า ผู้พิพากษา).
วิพากษ์วิจารณ์
ก. วิจารณ์, ติชม, เช่น คนดูหนังวิพากษ์วิจารณ์ว่า หนังเรื่องนี้ดำเนินเรื่องช้าทำให้คนดูเบื่อ.
วิจารณา = การพิจารณา, วิจารณญาณ, ปัญญา (ศัพท์วิเคราะห์)
วิจารยเต เอตายาติ วิจารณา กิริยาเป็นเครื่องสั่งสม
วิ บทหน้า จรฺ ธาตุ ในความหมายว่าสั่งสม ยุ ปัจจัย
วิจารณา (บาลี-อังกฤษ)
-การสืบสวน, การแสวงหา, การเอาใจใส่
-การจัดแจง, การวางแผน, การดูแล (looking after), แผนการ (scheme)
วิจาร, วิจารณ-, วิจารณ์
[วิจาน, วิจาระนะ-, วิจาน] ก. ให้คําตัดสินสิ่งที่เป็นศิลปกรรมหรือวรรณกรรมเป็นต้น โดยผู้มีความรู้ควรเชื่อถือได้ ว่ามีค่าความงามความไพเราะดีอย่างไร หรือมีข้อขาดตกบกพร่องอย่างไรบ้าง เช่น เขาวิจารณ์ว่า หนังสือเล่มนี้แสดงปัญหาสังคมในปัจจุบันได้ดีมากสมควรได้รับรางวัล, ติชม, มักใช้เต็มคำว่า วิพากษ์วิจารณ์ เช่น คนดูหนังวิพากษ์วิจารณ์ว่า หนังเรื่องนี้ดำเนินเรื่องช้าทำให้คนดูเบื่อ.
พิพากษา
(กฎ) ก. ตัดสินคดีโดยศาล, เรียกตุลาการผู้ทำหน้าที่ตัดสินดังกล่าวว่า ผู้พิพากษา, เรียกคำตัดสินนั้นว่า คำพิพากษา. (ส. วิวกฺษา ว่า ความสำคัญ).
วิภาษ
ก. พูดแตกต่าง, พูดแย้ง. (ส. วิ + ภาษฺ).
พากย์
ก. พูดแทนผู้แสดงหรือตามบทบาทของผู้แสดงโขน หนัง หรือภาพยนตร์ เป็นต้น เช่น พากย์โขน พากย์หนังตะลุง พากย์หนังใหญ่ พากย์ภาพยนตร์, บรรยายถ่ายทอดในการแข่งขันกีฬาหรือการแสดงบางอย่าง เช่น พากย์มวย พากย์ฟุตบอล, กล่าวเรื่องราวเป็นทำนองเมื่อเวลาแสดงโขนเล่นหนัง.น. คําพูด, ภาษา; คํากล่าวเรื่องราวเป็นทํานองเมื่อเวลาแสดงโขนหรือหนังใหญ่เป็นต้น, บทพากย์ ก็ว่า. (ป., ส. วากฺย).
พากย์หนัง
(ปาก) ก. พูดตามบทพากย์ภาพยนตร์, พากย์ ก็ว่า.