หนุมาน (บาลีวันละคำ 606)

หนุมาน

แปลว่าอะไร

เป็นที่เข้าใจกันว่า “หนุมาน” เป็นชื่อตัวละครในเรื่องรามเกียรติ์

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า หนุมต (หะ-นุ-มะ-ตะ) หนูมต (หะ-นู-มะ-ตะ) หนุมาน (หะนุ-มา-นะ) และมีคำอธิบายว่า “นามของพญาวานรในเรื่องรามายณ the name of a monky chief in the Rāmāyaṇa”

แสดงว่า ชื่อนี้เป็น “หนุมต” ก็มี “หนูมต” ก็มี “หนุมาน” ก็มี แต่ที่เราคุ้นกันดีคือ “หนุมาน” ออกเสียงว่า หะ-นุ-มาน (โปรดสังเกต –มาน น หนู สะกด ไม่ใช่ ณ เณร)

คำอธิบายนี้บอกว่า หนุมาน เป็นใคร แต่ไม่ได้บอกว่าคำว่า “หนุมาน” แปลว่าอะไร

ตามประวัติของหนุมานมีกล่าวไว้ว่า วันหนึ่ง เห็นพระอาทิตย์แรกขึ้น ก็คิดว่าเป็นผลไม้สุก จึงจะเข้าไปกิน พระอินทร์ห้ามก็ไม่ฟัง พระอินทร์จึงขว้างสายฟ้าเข้าใส่ หนุมานตกลงมาจากฟ้า กระแทกพื้น คางหัก สำนวนหนึ่งว่า พระอินทร์ใช้วัชระขว้างใส่ขากรรไกรหนุมาน

ตามเรื่องดังกล่าว สรุปได้ว่า คำว่า “หนุมาน” มีความหมายเกี่ยวกับคาง หรือขากรรไกร

ในภาษาบาลี –

“หนุ” (หะ-นุ) แปลว่า คาง, ขากรรไกร (ฝรั่งแปลคำนี้ว่า the jaw)

“มต” (มะ-ตะ, คำกริยาและคุณศัพท์) แปลว่า (1) คิด, เข้าใจ, พิจารณา (2) ตาย

“มาน” (มา-นะ) แปลว่า (1) ความถือตัว, ความหยิ่ง, ความยโส (pride, conceit, arrogance) (2) เกียรติ, การนับถือ (honour, respect) (3) เครื่องวัด, เครื่องตวงชนิดหนึ่ง (a certain measure)

หนุ + มต = หนุมต หรือ หนุ + มาน = หนุมาน คำแปลที่พอจะเข้ากับเรื่องก็คือ “พิจารณาคาง” “นับถือคาง” “วัดคาง” หรือลากเข้าความว่า “เกือบตายเพราะขากรรไกร”

อนึ่ง คำว่า “หนุ” ประกอบกับคำว่า “สีห” (สี-หะ = ราชสีห์) เป็น “สีหหนุ” (สี-หะ-หะ-นุ โปรดสังเกต ห หีบ สองตัว) เป็นมหาบุรุษลักษณะข้อหนึ่ง แปลว่า “มีคางเหมือนราชสีห์” (having a jaw like a lion) คือโค้งดุจวงพระจันทร์

กษัตริย์ศากยวงศ์พระองค์หนึ่ง มีพระนามว่า “พระเจ้าสีหหนุ” เป็นพระราชบุตรของพระเจ้าชยเสนะ เป็นพระราชบิดาของพระเจ้าสุทโธทนะ เป็นพระอัยกาของพระพุทธเจ้า

กษัตริย์กัมพูชาที่คนไทยรู้จักพระนามเป็นอย่างดี คือ “พระเจ้านโรดม สีหนุ” คำว่า “สีหนุ” (ห หีบ ตัวเดียว) ก็น่าจะมาจาก “สีหหนุ” นั่นเอง เนื่องจากมีเสียง “-หะ-” ซ้อนกันสองคำ เวลาออกเสียงจึงถูกกลืนหายไปคำหนึ่งแล้วลดรูปลงมาเขียนเป็น “สีหนุ”

: หนุมานคือลิง แต่ชื่อจริงมีความหมายว่า “ขากรรไกร”

อันลิงค่างกลางป่าจับมาหัด

สารพัดสมใจนึกเพราะฝึกฝน

เราทั้งหลายประเสริฐเกิดเป็นคน

ถ้าฝึกตนไม่ได้ก็อายลิง

——————–

(ตอบคำถามท่าน Navyblue Abhakara ตามมีตามได้)

12-1-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย