ชื่อนางสงกรานต์ (บาลีวันละคำ 1,060)

ชื่อนางสงกรานต์

——————

โปรดทราบก่อน :

๑ ผู้เขียนบาลีวันละคำยังไม่พบที่มาโดยตรงของชื่อนางสงกรานต์แต่ละชื่อ

๒ ที่แปลไว้นี้เป็นการสันนิษฐานเบื้องต้นตามรูปศัพท์เท่าที่ตามองเห็น

๓ ชื่อจริง ศัพท์จริงอาจแยกคำและความหมายเป็นอย่างอื่นได้อีก

๔ ผู้รู้ควรช่วยแก้ไขด้วยเมตตาจิต และผู้มีใจรักควรช่วยกันสืบค้นต่อไป

——————

“นางสงกรานต์” หมายถึงธิดาทั้ง 7 ของท้าวกบิลพรหม ตามตำนานสงกรานต์ที่เล่าสืบกันมา

นางสงกรานต์มี 7 นางตามวันทั้ง 7  (อาทิตย์ จันทร์ …)

วันมหาสงกรานต์ปีไหนตรงกับวันอะไร นางนั้นก็เป็น “นางสงกรานต์” สำหรับปีนั้น

(๑) วันอาทิตย์เป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “ทุงษะ” หรือ “ทุงสะ” = ทุงษเทวี

ยังไม่พบที่มาของคำ

อาจมาจาก ทุ = ชั่ว, ร้าย, ไม่ดี + อํส = บ่า, ไหล่; องศา, ส่วน, ภาค

แต่ไม่สามารถแปลให้ได้ความหมายที่ดี

(๒) วันจันทร์เป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “โคราค” = โคราคเทวี

โค = วัว, แผ่นดิน, ดวงอาทิตย์ + ราค = ความปรารถนา, ความยินดี, ความติดใจ

โคราค = ผู้เป็นที่ยินดีของโค, ผู้เป็นที่ยินดีของแผ่นดิน

โค + ราค = โคราค อาจหมายถึงสิ่งอื่นที่ไม่ใช่คำแปลตามตัวก็ได้ แต่ยังไม่พบความหมายที่เป็นอย่างอื่น

(๓) วันอังคารเป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “รากษส” = รากษสเทวี

ตรงกับบาลีว่า “รกฺขส” (รัก-ขะ-สะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นแดนรักษาตนแห่งผู้คน” คือผู้ที่คนพบแล้วต้องรีบหลบหนีเพื่อรักษาตน

รกฺขส > รากษส = ผีเสื้อน้ำ, ยักษ์ที่ดูแลรักษาน่านน้ำ

(๔) วันพุธเป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “มัณฑา” = มัณฑาเทวี

(1) “มณฺฑ” แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เป็นเครื่องประดับ”

“ส่วนที่เป็นเหตุให้รู้” คืออยู่สูงสุดมองเห็นเด่นชัด

มณฺฑ > มัณฑา = ส่วนยอด, สาระสำคัญ, หัวกะทิ (ส่วนบนของนมหรือเนย)

(2) “มณฺฑ” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กำจัดความมืด” = แสงแดด, ผ่องใส

(๕) วันพฤหัสบดีเป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “กิริณี” = กิริณีเทวี

กรี = ช้างพลาย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีมือ” คือมีงวง

กรินี = ช้างพัง (ช้างตัวเมีย)

กรินี > กิริณี

(๖) วันศุกร์เป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “กิมิทา” = กิมิทาเทวี

กิมิ = หนอน, แมลง, ตั๊กแตน, ตัวไหม + ทา = ให้

กิมิทา = หนอนให้มา, ได้มาจากหนอน = เกิดมาจากแมลง

ชื่อนี้เป็นตัวอย่างของการแปลตามศัพท์เท่าที่ตามองเห็น อาจแยกศัพท์เป็นอย่างอื่น หรือมาจากรากศัพท์อื่นก็ได้

(๗) วันเสาร์เป็นวันมหาสงกรานต์

นางสงกรานต์ชื่อ “มโหทร” = มโหทรเทวี

มหนฺต > มหา = ใหญ่ + อุทร = ท้อง

มโหทร = ผู้มีท้องใหญ่

ชื่อนี้เห็นในที่บางแห่งเขียนเป็น “มโหธร” (-ธร ธ ธง) ซึ่งพอจะลากเข้าความว่า “ผู้ทรงไว้ซึ่งความยิ่งใหญ่”

: ชื่ออะไร ก็สำคัญ

: แต่-ทำอะไร สำคัญกว่า

13-4-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย