อนาถ (บาลีวันละคำ 1,081)

อนาถ

ภาษาไทยอ่านว่า อะ-หฺนาด

บาลีอ่านว่า อะ-นา-ถะ

“อนาถ” รูปคำประกอบขึ้นจาก น + นาถ

(๑) “น” (นะ)

แปลว่า ไม่, ไม่ใช่, ไม่มี

“น” เป็นศัพท์จำพวกที่เรียกว่า “นิบาต” ศัพท์จำพวกนี้ไม่แจกรูปด้วยวิภัตติปัจจัย คือคงรูปเดิมเสมอ แต่อาจเปลี่ยนแปลงโดยหลักเกณฑ์อื่นได้

(๒) “นาถ” (นา-ถะ)

รากศัพท์มาจาก นาถฺ (ธาตุ = ประกอบ, ขอร้อง, ปรารถนา, เป็นใหญ่, ทำให้ร้อน) + อ ปัจจัย

: นาถฺ + อ = นาถ แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ผู้กอปรประโยชน์แก่ผู้อื่น”

(2) “ผู้ขอร้องคนอื่นให้บำเพ็ญประโยชน์นั้นๆ”

(3) “ผู้ปรารถนาประโยชน์สุขแก่ผู้ที่ควรช่วยเหลือ”

(4) “ผู้เป็นใหญ่กว่าผู้ที่ควรช่วยเหลือ” (ผู้ช่วยเหลือย่อมอยู่เหนือผู้รับการช่วยเหลือ)

(5) “ผู้ยังกิเลสให้ร้อน” (เมื่อจะช่วยเหลือคนอื่น ความตระหนี่ ความเกียจคร้านเป็นต้นจะถูกแผดเผาจนทนนิ่งเฉยอยู่ไม่ได้)

“นาถ” ความหมายที่เข้าใจกันคือ ที่พึ่ง, ผู้ปกป้อง, การช่วยเหลือ (protector, refuge, help)

น + นาถ น่าจะเป็น “นนาถ”

แต่กฎบาลีไวยากรณ์บอกว่า “น” เมื่อประสมข้างหน้าคำอื่น = น + :

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ (อ- อา- อิ- อี- อุ- อู- เอ- โอ-) แปลง น เป็น อน– เช่น :

น + อามัย = อนามัย

น + เอก = อเนก

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ แปลง น เป็น อ– เช่น :

น + นิจจัง = อนิจจัง

น + มนุษย์ = อมนุษย์

น + นาถ

“นาถ” ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ (น-) ตามกฏจึงต้องแปลง “น” เป็น “อ”

: น + นาถ = อนาถ

“อนาถ” แปลว่า ไม่ใช่ที่พึ่ง, ไม่เป็นที่พึ่ง, ไร้ที่พึ่ง, ไม่มีผู้ปกป้อง, ยากจน (helpless, unprotected, poor)

“อนาถ” ในภาษาไทยใช้เป็น “อนาถ” และ “อนาถา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) อนาถ : (คำกริยา) สงสาร, สังเวช, สลดใจ. (ป., ส. อนาถ ว่า ไม่มีที่พึ่ง).

(2) อนาถา : (คำวิเศษณ์) ไม่มีที่พึ่ง, กําพร้า, ยากจน, เข็ญใจ. (ป., ส. อนาถ).

: ไม่มีที่พึ่ง = อนาถใจ

: มีที่พึ่ง แต่พึ่งไม่ได้ = สลดใจ

: มีที่พึ่ง แล้วอยู่มาวันหนึ่งที่พึ่งกลายเป็นภัย = สยองใจ

6-5-58

ต้นฉบับ