อยฺย (บาลีวันละคำ 711)

อยฺย

มีผู้สงสัยว่า คำอุทานที่ออกเสียงว่า “อั๊ยย่ะ” ในบาลีมีหรือไม่

(สะกดเป็น อั้ยย่ะ ไอหยา ไอ้หยา อ้ายย้า ก็มี, คำนี้ยังไม่ปรากฏในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 จึงไม่อาจยุติได้ว่าเขียนอย่างไร)

บาลีมีคำว่า “อยฺย” อ่านว่า ไอ-ยะ มีรากศัพท์มาจาก –

(1) อย (ธาตุ = ไป, ถึง) + ย ปัจจัย

: อย + ย = อยฺย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ควรเข้าไปหา” “ผู้อันพวกสัตบุรุษเข้าไปหา”

(2) อย (ธาตุ = รู้) + ย ปัจจัย

: อย + ย = อยฺย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันคนรู้จักทั่วไปว่าเป็นผู้ประเสริฐ”

นักเรียนบาลีในเมืองไทยนิยมแปล “อยฺย” ว่า “พระผู้เป็นเจ้า”

“พระผู้เป็นเจ้า” ในคำแปลนี้ไม่ได้หมายถึง god แต่หมายถึง พระสงฆ์, นักบวช หรือที่เราเรียกว่า “พระคุณเจ้า”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความเห็นว่า “อยฺย” เป็นคำที่กลายเสียงมาจาก “อริย” (อะ-ริ-ยะ) = ผู้เจริญ, ผู้ประเสริฐ และบอกความหมายไว้ดังนี้ –

(1) เป็นคำนาม : gentleman, sire, lord, master (สุภาพบุรุษ, เจ้าเหนือหัว, เจ้านาย, หัวหน้า)

(2) เป็นคุณศัพท์ : worthy, gentlemanly, honourable (ทรงคุณค่า, เป็นสุภาพบุรุษ, ทรงเกียรติ)

“อยฺย” ในภาษาบาลีเป็นคำเรียกผู้ที่พูดด้วย (= you) และผู้ที่ถูกพูดถึง (= he, she, they) ใช้ในฐานะดังนี้ –

1. เป็นคำชาวบ้านเรียกนักบวช ตรงกับที่เรานิยมพูดว่า “พระคุณเจ้า” ในคัมภีร์พบว่าภิกษุณีใช้เรียกภิกษุด้วย

2. เป็นคำผู้น้อยใช้เรียกเจ้านาย “เจ้านาย” ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงราชากับสามัญชน แต่หมายถึงคนรับใช้กับนาย หรือผู้ใต้บังคับบัญชากับผู้บังคับบัญชา :

– ในคัมภีร์จับคู่ “อยฺย” กับ “ทาส” หมายถึงถ้าใครมี “ทาส” (= คนรับใช้) คนรับใช้ก็จะเรียกผู้นั้นว่า “อยฺย”

– ภรรยาเรียกสามีก็ใช้คำว่า “อยฺย” ด้วย

3. ใช้เป็น “อาลปนะ” คำทักที่ชุมนุมแบบสุภาพ : อยฺยา = ท่านผู้มีเกียรติทั้งหลาย ! (Ladies and gentlemen)

“อยฺย” ในภาษาบาลีหมายถึง พระคุณเจ้า, ผู้เป็นใหญ่, ผู้ปกครอง, เจ้านาย, ผู้สูงศักดิ์, ท่านผู้มีเกียรติ

“อยฺย” ใช้เป็นคำทักมีความหมายเท่ากับ “คุณครับ -” “ท่านครับ -” หรือ “ขอประทานโทษนะครับ -” นั่นเอง

“อยฺย” ในภาษาบาลีไม่ใช่คำอุทานแบบ อั๊ยย่ะ !

: เหมือนในทางดี ดีกว่าดีในทางเหมือน

#บาลีวันละคำ (711)

28-4-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย