องศา (บาลีวันละคำ 1,411)

องศา

อ่านว่า อง-สา

“องศา” บาลีเป็น “อํส” (อัง-สะ) รากศัพท์มาจาก –

(๑) อนฺ (ธาตุ = มีชีวิตอยู่) + ส ปัจจัย, แปลง นฺ ที่สุดธาตุเป็นนิคหิต (อนฺ > อ + อํ = อํ)

: อนฺ > อ + อํ = อํ + ส = อํส แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องดำรงชีวิต”

(๒) อมฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ส ปัจจัย, แปลง มฺ ที่สุดธาตุเป็นนิคหิต (อมฺ > อ + อํ =  อํ)

: อมฺ > อ + อํ = อํ + ส = อํส แปลตามศัพท์ว่า (1) “อวัยวะที่เป็นไป” (2) “ส่วนที่เป็นไปตามปกติ”

“อํส” ในภาษาบาลีหมายถึง –

(1) บ่า (the shoulder)

(2) ส่วน, ข้าง (a part, side)

(3) จุด, มุม, ขอบ (point, corner, edge)

ในภาษาสันสกฤตมีคำว่า “อํศ” (-ศ ศ ศาลา) และ “อํส” (-ส ส เสือ) มีความหมายอย่างเดียวกัน

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อํศ : (สกรรมกริยา; a transitive verb.) แยกหรือแบ่ง; to separate or divide;- (คำนาม) หุ้นส่วน, ภาค, บ่า; a share, a part, a shoulder.”

อํส, อํศ ในภาษาไทย:

“อํส” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อังสะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อังส-, อังสะ : (คำนาม) เรียกผ้าที่พระภิกษุสามเณรใช้ห้อยเฉวียงบ่าว่า ผ้าอังสะ; ส่วน, ภาค; ส่วนของมุม. (ป. อํส).”

“อํส” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อังสา” หมายถึง บ่า, ไหล่.

“อํศ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “องศา” พจน.54 บอกความหมายไว้ว่า –

(๑) หน่วยในการวัดขนาดของมุม โดยกําหนดให้มุมที่รองรับโค้ง ๑ ใน ๓๖๐ ส่วนของเส้นรอบวง มีขนาด ๑ องศา และ ๙๐ องศา เป็น ๑ มุมฉาก.

(๒) หน่วยในการวัดอุณหภูมิตามชนิดของเครื่องวัด.

(๓) (คำที่ใช้ในโหราศาสตร์) ส่วนหนึ่งของจักรราศี คือ วงกลมในท้องฟ้า แบ่งจักรราศีออกเป็น ๑๒ ราศี และแบ่ง ๑ ราศีออกเป็น ๓๐ องศา ฉะนั้นวงกลมจึงเท่ากับ ๓๖๐ องศา.

ในภาษาไทย เมื่อพูดว่า “องศา” ความเข้าใจของคนทั่วไปมักจะหมายถึง “หน่วยในการวัดอุณหภูมิ” เช่น วันนี้จังหวัดสุโขทัยร้อนถึง 40 องศา

: อย่าทำ พูด คิดสกปรก

: เพราะอุณหภูมิในนรกไม่มีตัวเลขพอที่จะนับองศา

12-4-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย