วันวิสาข์ (บาลีวันละคำ 1,449)

วันวิสาข์

“วันวิสาข์” ที่เป็นชื่อคน เข้าใจว่าเนื่องมาจากเจ้าของชื่อเกิดวันเพ็ญเดือน 6 ซึ่งเรียกรู้กันว่า “วันวิสาขบูชา” หรือเรียกสั้นๆ ว่า “วันวิสาขะ” จึงตั้งชื่อว่า “วันวิสาข์” อ่านว่า วัน-วิ-สา มี ข ไข่ ใส่ไม้ทัณฑฆาตกํากับไว้ บอกให้รู้ว่า “-วิสา-” คำเต็มคือ “วิสาขะ”

“วิสาข” รูปศัพท์นี้มีทั้ง “วิสาข” (วิ-สา-ขะ) และ “วิสาขา” (วิ-สา-ขา) เป็นชื่อเดือน คือเดือนวิสาขะที่เราแปลกันว่า เดือนหก เป็นชื่อดาวฤกษ์ (นกฺขตฺต – a lunar mansion) คือกลุ่มดาววิสาขา และเป็นชื่อคนก็มี

เดือน “วิสาขะ” ได้ชื่อเช่นนี้เพราะเป็นช่วงเวลาที่ดวงจันทร์โคจรผ่านกลุ่มดาววิสาขานี่เอง

“วิสาขา” ที่เป็นชื่อดาวฤกษ์ รากศัพท์มาจาก –

(1) วิส (ตัดมาจาก “วิสทิส” = แตกต่างกัน) + ขณฺ (ธาตุ = ทำลาย) + ณ ปัจจัย, ทีฆะ อะ ที่ (วิ)-ส เป็น อา (วิส > วิสา), ลบ ณฺ ที่สุดธาตุและ ณ ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: วิส + ขณฺ = วิสขณ + ณ = วิสขณณ > วิสขณ > วิสข > วิสาข + อา = วิสาขา แปลตามศัพท์ว่า “กลุ่มดาวที่จำแนกผลให้แตกต่างกัน”

(2) วิ (ตัดมาจาก “วิวิธ” = หลากหลาย) + สขา (เพื่อน), ทีฆะ อะ ที่ –ส-(ขา) เป็น อา (สขา > สาขา)

: วิ + สขา = วิสขา > วิสาขา แปลตามศัพท์ว่า “กลุ่มดาวที่มีเพื่อนมาก” (คือมีหลายดวงรวมกันเป็นกลุ่ม)

“วิสาข” ที่เป็นชื่อคนที่มีเกียรติคุณปรากฏในพระพุทธศาสนา คือ วิสาขามหาอุบาสิกา หรือที่เราเรียกกันทั่วไปว่า “นางวิสาขา”

ชื่อ “วิสาขา” ท่านแสดงรากศัพท์ว่ามาจาก วิ (ตัดมาจาก “วิวิธ” = หลากหลาย, มากมาย) + สาขา (กิ่งก้านที่แยกไปจากลำต้นใหญ่ = ลูกหลาน)

: วิ + สาขา = วิสาขา แปลตามศัพท์ว่า “หญิงผู้มีสาขาคือบุตรหลานเหลนมาก”

ตามประวัติแสดงไว้ว่า นางวิสาขามีลูก 20 คน ลูกแต่ละคนมีลูก (คือหลานนางวิสาขา) คนละ 20 คน หลานแต่ละคนมีลูก (คือเหลนนางวิสาขา) คนละ 20 คน

ความหมายของชื่อนางวิสาขาตามที่ท่านแสดงไว้น่าจะมาคิดขึ้นภายหลังเมื่อนางวิสาขามีลูกหลานแล้ว

คำว่า “วิสาข” หรือ “วิสาขา” ตามศัพท์แปลว่า มีกิ่ง, แยกออก (having branches, forked) หมายถึง สิ่งที่แยกตัวหรือขยายตัวออกไปจากต้นเดิม หรือสิ่งที่แตกกิ่งก้านสาขาออกไป

………

ชื่อ “วันวิสาข์” ไพเราะทั้งรูป ทั้งเสียง ทั้งความหมาย แต่เมื่อฟังแต่เสียง วัน-วิ-สา ถ้าไม่เห็นรูปคำว่าสะกดอย่างไร ก็อาจทำให้เขียนแตกต่างกันไปได้หลายอย่าง

ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยเห็นชื่อคนที่ออกเสียง วัน-วิ-สา แต่เขียนแปลกๆ กันหลายแบบ เช่น –

วันวิสา

วรรณวิสาข์

วรรณวิสา

วันวิสาห์

วัลย์วิษา

ชื่อแปลกๆ เหล่านี้สันนิษฐานว่า ได้เสียงมาจากชื่อ “วันวิสาข์” นั่นเอง แต่เพราะไม่รู้รากศัพท์ของคำเดิม จึงเขียนแปลกๆ กันไปตามแต่เจ้าของชื่อหรือผู้ตั้งจะพอใจ ทำให้ความหมายแตกต่างกันจนยากที่จะเข้าใจว่าต้องการจะให้แปลว่าอะไร

: ถูกผิดในภาษาเป็นเรื่องสมมุติ

: แต่ทำกรรมใดบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์เป็นเรื่องจริง

20-5-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย