คุณูปการ – อุปการคุณ (บาลีวันละคำ 821)

คุณูปการ – อุปการคุณ

คุณูปการ – อ่านว่า คุ-นู-ปะ-กาน

อุปการคุณ – อ่านว่า อุ-ปะ-กา-ระ-คุน, อุบ-ปะ-กา-ระ-คุน

ทั้งสองคำนี้ประกอบด้วยคำว่า “คุณ” และ “อุปการ”

“คุณ” บาลีอ่านว่า คุ-นะ รากศัพท์มาจาก คุณฺ (ธาตุ = ประกาศ, ผูก, มัด, สั่งสม) + อ ปัจจัย แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ประกาศความดีของตน” (2) “สิ่งที่ผูกผลไว้กับตน” (3) “สิ่งอันผู้ต้องการความดีสั่งสม” (ดูเพิ่มเติมที่ “เนรคุณ” บาลีวันละคำ (820) 16-8-57)

“คุณ” หมายถึง คุณภาพ, คุณความดี, ผลประโยชน์, ผลบุญ (quality, good quality, advantage, merit)

“อุปการ” บาลีอ่านว่า อุ-ปะ-กา-ระ รากศัพท์มาจาก อุป (เข้าไป, ใกล้) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อ ที่ ก– เป็น อา : ก > กา

: อุป + กรฺ = อุปกร + ณ = อุปกร > อุปการ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เข้าไปทำ” หมายถึง ความอุปการะ, การช่วยเหลือ, การอนุเคราะห์, การทำบุญคุณ, การสงเคราะห์ (service, help, benefit, obligation, favour)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) คุณ : (คำนาม) ความดีที่มีประจําอยู่ในสิ่งนั้น ๆ; ความเกื้อกูล เช่น รู้คุณ.

(2) อุปการ : (คำนาม) ความช่วยเหลือเกื้อกูล, ความอุดหนุน, คู่กับ ปฏิการะ = การสนองคุณ, การตอบแทนคุณ. (คำกริยา) ช่วยเหลือเกื้อกูล, อุดหนุน. (ป., ส.).

คุณ + อุปการ = คุณูปการ และเป็น “คุโณปการ” (คุ-โน-ปะ-กาน) อีกรูปหนึ่ง

พจน.54 บอกไว้ว่า –

“คุณูปการ, คุโณปการ : (คำนาม) การอุดหนุนทําความดี”

ถ้าเอา “คุณ” ไว้หลัง “อุปการ” ไว้หน้า : อุปการ + คุณ = อุปการคุณ แปลว่า ความดีคือการช่วยเหลือเกื้อกูลกัน, คุณความดีที่ผู้อื่นได้เคยช่วยเหลือเกื้อกูลมาก่อน

คำว่า “อุปการคุณ” ไม่มีเก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

: ไม่ช่วยพาย ไม่ว่า – อย่าราน้ำ

: ไม่ช่วยทำ ไม่ว่า – อย่ายืนขวาง

: ไม่ช่วยแบก ไม่ว่า – อย่าโหนกลาง

: ปากไม่ว่าง ไม่ว่า – อย่าด่ากัน

————–

(ตามความอยากรู้ของ Phot Phantha)

#บาลีวันละคำ (821)

17-8-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย