ดอกไม้จันทน์ (บาลีวันละคำ 1,897)

ดอกไม้จันทน์

ไม่ใช่ดอกไม้?

อ่านว่า ดอก-ไม้-จัน

ประกอบด้วย ดอกไม้ + จันทน์

“ดอกไม้” เป็นคำไทย

“จันทน์” เป็นคำบาลี

(๑) “ดอกไม้”

เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) ดอกไม้ ๑ : (คำนาม) ฟันของเด็กที่แรกขึ้น.

(2) ดอกไม้ ๒ : (คำนาม) ดู นวลจันทร์ ๒.

ดูที่คำว่า “นวลจันทร์” ได้ความว่าเป็นชื่อปลา คือปลานวลจันทร์ แต่ปลาชนิดนี้เรียกว่า ปลาดอกไม้ อีกชื่อหนึ่ง

ดูที่คำว่า “ดอก” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“ส่วนหนึ่งของพรรณไม้ที่ผลิออกจากต้นหรือกิ่ง มีหน้าที่ทําให้เกิดผลและเมล็ดเพื่อสืบพันธุ์ มีเกสรและเรณูเป็นเครื่องสืบพันธุ์, เรียกเต็มว่า ดอกไม้.”

แต่พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้คำนิยามใหม่เป็น –

“ส่วนหนึ่งของพรรณไม้ที่ผลิออกจากต้นหรือกิ่ง มีหน้าที่ทําให้เกิดผลและเมล็ดเพื่อสืบพันธุ์ มีเกสรและเรณูเป็นเครื่องสืบพันธุ์.”

เป็นอันว่า ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 คำว่า “ดอกไม้” หมายถึง “ส่วนหนึ่งของพรรณไม้” ตามที่เราพูดกัน

แต่ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ท่านตัดคำว่า “เรียกเต็มว่า ดอกไม้” ออกไป ดังนั้น “ส่วนหนึ่งของพรรณไม้” จึงต้องเรียกว่า “ดอก” เท่านั้น ไม่ใช่ “ดอกไม้” คำว่า “ดอกไม้” จึงไม่ได้หมายถึง “ส่วนหนึ่งของพรรณไม้” ตามที่เราพูดกันอีกต่อไป คงหมายถึงเฉพาะ-ฟันของเด็กที่แรกขึ้น และเป็นชื่อปลาชนิดหนึ่ง-เท่านั้น

(ประเด็นนี้สมควรอภิปรายกันต่อไป)

(๒) “จันทน์”

บาลีเป็น “จนฺทน” (จัน-ทะ-นะ) รากศัพท์มาจาก จทิ (ธาตุ = ยินดี, พอใจ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) ลงนิคหิตอาคมต้นธาตุแล้วแปลงเป็น นฺ (จทิ > จํทิ > จนฺทิ), “ลบสระหน้า” คือ อิ ที่ (จ)-ทิ (จทิ > จท)

: จทิ > จํทิ > จนฺทิ > จนฺท + ยุ > อน : จนฺท + อน = จนฺทน (ปุงลิงค์ และนปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ต้นไม้ที่ยังสัตว์โลกให้พอใจ” หมายถึง ต้นจันทน์, ไม้จันทน์หรือน้ำมันจันทน์ หรือเครื่องหอมกลิ่นจันทน์ (sandal [tree, wood or unguent, also perfume])

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“จันทน์ : (คำนาม) ชื่อพรรณไม้บางชนิดที่มีเนื้อไม้ ดอก หรือผลหอม ใช้ทํายาและปรุงเครื่องหอม. (ป., ส.).”

ดอกไม้ + จันทน์ = ดอกไม้จันทน์

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ดอกไม้จันทน์ : (คำนาม) เนื้อไม้จันทน์เป็นต้นที่ไสเป็นแถบบางนํามาประดิษฐ์เป็นช่อขนาดเล็ก ใช้ในการเผาศพ.”

…………..

อภิปราย :

ในคัมภีร์บาลี เมื่อกล่าวถึง “จนฺทน” ย่อมหมายถึงเนื้อไม้ของไม้จันทน์ซึ่งมีกลิ่นหอม ไม่ได้เล็งไปที่ดอก หรือผลของไม้จันทน์ และเมื่อกล่าวถึงพรรณไม้ ไม้จันทน์ไม่ได้ถูกกล่าวถึงในฐานะมีดอกชั้นเลิศ มีผลชั้นเลิศ หรือมีรสชั้นเลิศ แต่จะถูกกล่าวถึงในฐานะ “ไม้ที่มีกลิ่นหอมชั้นเลิศ” นั่นแปลว่าเล็งถึงกลิ่นของเนื้อไม้นั่นเอง

คำว่า “ดอกไม้จันทน์” ในภาษาไทยชวนให้เข้าใจว่า เราใช้ “ดอก” ของ “ไม้จันทน์” มาใช้ในการเผาศพ แต่ความจริงเราใช้เนื้อไม้จันทน์ เพราะเนื้อไม้มีกลิ่นหอม ช่วยดับกลิ่นไม่พึงปรารถนาที่เกิดจากการเผาซากศพได้เป็นอย่างดี

แต่เดิมนั้นไม้จันทน์ใช้ในการเผาศพเจ้านายเท่านั้น สามัญชนห้ามใช้ ส่วนการที่เนื้อไม้จันทน์กลายมาเป็น “ดอกไม้จันทน์” นั้น มีผู้แสดงความเห็น (พงษ์ศักดิ์ เกษมพันธ์ 20 สิงหาคม 2560) ว่า เนื่องมาจากคนไทยไปเห็นธรรมเนียมฝรั่งวางดอกไม้ในงานศพ จึงคิดเอาเนื้อไม้จันทน์มาประดิษฐ์ทำเป็นดอกไม้ เรียกว่า “ดอกไม้จันทน์” ใช้วางในงานศพเจ้านาย ต่อมาธรรมเนียมวางดอกไม้จันทน์ก็แพร่ออกไปถึงศพขุนนาง ข้าราชบริพาร ตลอดไปจนถึงศพสามัญชนดังที่เห็นในปัจจุบัน

แต่เนื่องจากไม้จันทน์เป็นของหายากและราคาแพง ต่อมาจึงมีการใช้ไม้และวัสดุอื่นมาประดิษฐ์เป็นดอกไม้แทนไม้จันทน์ แต่ก็ยังคงเรียกว่า “ดอกไม้จันทน์” ติดปากกันมา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความหอมเป็นคุณค่าของไม้จันทน์ ฉันใด

: พระธรรมวินัยก็เป็นคุณค่าของสมณะ ฉันนั้น

19-8-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย