สรรพคุณ (บาลีวันละคำ 2,057)

สรรพคุณ

อ่านว่า สับ-พะ-คุน

ประกอบด้วย สรรพ + คุณ

(๑) “สรรพ”

บาลีเป็น “สพฺพ” (สับ-พะ) รากศัพท์มาจาก –

(1) สรฺ (ธาตุ = เป็นไป) + ว ปัจจัย, แปลง ว เป็น พ, แปลง รฺ ที่ สรฺ เป็น พฺ (สรฺ > สพฺ)

: สรฺ + ว = สรฺว > สรฺพ > สพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไป”

(2) สพฺพฺ (ธาตุ = เป็นไป) + อ ปัจจัย

: สพฺพฺ + อ = สพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไป”

“สพฺพ” (คุณศัพท์) หมายถึง ทั้งหมด, ทั้งปวง, ทั้งสิ้น, ทุกอย่าง (whole, entire; all, every)

(๒) “คุณ”

บาลีอ่านว่า คุ-นะ รากศัพท์มาจาก คุณฺ (ธาตุ = ประกาศ, ผูก, มัด, สั่งสม) + อ ปัจจัย

: คุณฺ + อ = คุณ (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “สิ่งที่ประกาศความดีของตน” = เมื่อทำสิ่งนั้น ก็จะประกาศให้รู้ว่าสิ่งที่ทำหรือผู้ทำสิ่งนั้นมีความดี

(2) “สิ่งที่ผูกผลไว้กับตน” = เมื่อทำสิ่งนั้นก็เท่ากับได้ผลของสิ่งนั้นติดพันมาด้วย

(3) “สิ่งอันผู้ต้องการความดีสั่งสม” = ใครต้องการความดีก็ต้องสั่งสมสิ่งนั้น ถ้าไม่สั่งสมก็ไม่มีและไม่ได้สิ่งที่ต้องการ

“คุณ” ในบาลีใช้ในความหมายว่า –

(1) เชือก, ด้าย (a string, a cord)

(2) ส่วนที่ประกอบขึ้น, ส่วนผสม, สิ่งที่ประกอบ (constituent part, ingredient, component, element)

(3) คุณภาพ, คุณความดี, ผลประโยชน์, ผลบุญ  (quality, good quality, advantage, merit)

(4) เมื่อใช้กับ “จำนวน” หรือสิ่งที่นับจำนวน หมายถึง ประการ, ส่วน, เท่า (-fold)

ในที่นี้ “คุณ” ใช้ตามความหมายในข้อ (3)

สพฺพ + คุณ = สพฺพคุณ แปลตามศัพท์ว่า “คุณทั้งปวง”

“สพฺพคุณ” ในภาษาไทยใช้ว่า “สรรพคุณ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สรรพคุณ : (คำนาม) คุณสมบัติของสิ่งที่เป็นยา, โดยปริยายหมายถึงคุณสมบัติ เช่น เขามีสรรพคุณเชื่อถือได้. (ส. สรฺว + คุณ).”

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล “สรรพคุณ” เป็นอังกฤษว่า effect, properties (of a drug)

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล effect เป็นบาลีดังนี้ –

(1) phala ผล (ผะ-ละ) = ผลที่ได้รับ, ผลที่เกิดขึ้น

(2) payojana ปโยชน (ปะ-โย-ชะ-นะ) = “ประโยชน์”, สิ่งที่ใช้ให้เกิดผลสำเร็จได้

(3) vipāka วิปาก (วิ-ปา-กะ) = ผลที่ได้รับ, ผลที่เกิดขึ้น

(4) nissanda นิสฺสนฺท (นิด-สัน-ทะ) = ผลอันเกิดจากการลงแรงทำ

(5) attha อตฺถ (อัด-ถะ) = สิ่งที่ต้องการ, ผลที่ต้องการ

(6) nipphatti นิปฺผตฺติ (นิบ-ผัด-ติ) = ผลสำเร็จ, การบรรลุความสำเร็จ

และแปล property เป็นบาลีดังนี้ –

(1) dhana ธน (ทะ-นะ) = ทรัพย์, ทรัพย์สินเงินทอง

(2) santakavatthu สนฺตกวตฺถุ (สัน-ตะ-กะ-วัด-ถุ) = สิ่งของที่มีอยู่, สิ่งที่เป็นของตน

(3) guṇavisesa คุณวิเสส (คุ-นะ-วิ-เส-สะ) = ความดีหรือคุณสมบัติที่ดีเลิศ

(4) sabhāvalakkhaṇa สภาวลกฺขณ (สะ-พา-วะ-ลัก-ขะ-นะ) = สิ่งที่มีที่เป็นอยู่ตามปกติของมัน (คุณสมบัติที่มีอยู่ตามปกติของสิ่งนั้นๆ)

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ไม่ได้แปล effect และ property เป็นบาลีว่า “สพฺพคุณ”

คำที่ใกล้เคียงที่สุดคือ “คุณวิเสส”

…………..

ดูก่อนภราดา!

: โรคไม่หาย

: เพียงแค่ฟังคำบรรยายสรรพคุณยา

#บาลีวันละคำ (2,057)

29-1-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย