บุพเพนิวาส (บาลีวันละคำ 2,106)

บุพเพนิวาส

คนละคำกับ “บุพเพสันนิวาส”

อ่านว่า บุบ-เพ-นิ-วาด

ประกอบด้วย บุพเพ + นิวาส

(๑) “บุพเพ”

บาลีเป็น “ปุพเพ” (ปุบ-เพ) คำเดิมเป็น “ปุพพ” (ปุบ-พะ) รากศัพท์มาจาก ปุพฺพ (ธาตุ = เต็ม) + อ ปัจจัย

: ปุพฺพ + อ = ปุพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เต็ม” หมายถึง อดีต, แต่ก่อน, ก่อน (previous, former, before)

“ปุพพ” (นปุงสกลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามที่เจ็ด (สัตตมีวิภัตติ) เปลี่ยนรูปเป็น “ปุพเพ” แปลว่า “ในกาลก่อน” คือในอดีตกาล หรือในชาติปางก่อน

(๒) “นิวาส”

บาลีอ่านว่า นิ-วา-สะ รากศัพท์มาจาก นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง. ไม่มี, ออก) + วสฺ (ธาตุ = อยู่, อาศัย) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ต้นธาตุเป็น อา “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” (วสฺ > วาส)

: นิ + วสฺ = นิวส + ณ = นิวสณ > นิวส > นิวาส แปลตามศัพท์ว่า “เป็นที่อาศัยอยู่” หมายถึง การหยุด, การอาศัย, ที่พักผ่อน, ที่อาศัย; การอยู่, การให้ที่พักพิง (stopping, dwelling, resting-place, abode; living, sheltering)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นิวาส : (คำแบบ) (คำนาม) ที่อยู่อาศัย, ที่พัก. (ป.).”

ปุพฺเพ + นิวาส ถ้าเป็นหลักทั่วไปต้องลบวิภัตติที่บทหน้า คือ “ปุพฺเพ” กลับเป็น “ปุพฺพ” = ปุพฺพนิวาส (ปุบ-พะ-นิ-วา-สะ)

แต่ในที่นี้ใช้วิธีสมาสโดยไม่ลบวิภัตติ คือ “ปุพฺเพ” คงเป็น “ปุพฺเพ” = ปุพฺเพนิวาส (ปุบ-เพ-นิ-วา-สะ) แปลตามศัพท์ว่า “ที่อาศัยอยู่ในกาลก่อน” หรือแปลแบบไขความว่า “ขันธ์ที่อาศัยอยู่ในกาลก่อน” หมายถึงชีวิตในชาติก่อน (former existences, past lives)

คำว่า “บุพเพนิวาส” มักใช้ควบกับคำว่า “อนุสสติ” เป็น “บุพเพนิวาสานุสติ” หรือ “บุพเพนิวาสานุสติญาณ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บุพเพนิวาสานุสติญาณ : (คำนาม) ความรู้เป็นเครื่องระลึกได้ถึงขันธ์ที่อาศัยอยู่ในก่อน, การระลึกชาติได้. (ป. ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณ).”

ส่วน “บุพเพสันนิวาส” เขียนแบบบาลีเป็น “ปุพฺเพสนฺนิวาส” (ปุบ-เพ-สัน-นิ-วา-สะ) ประกอบด้วย ปุพฺเพ + สนฺนิวาส

ปุพฺเพ > บุพเพ = ในชาติก่อน

สนฺนิวาส > สันนิวาส = การอยู่ร่วมกัน

รูปคำคล้ายกัน แต่ความหมายต่างกัน

“บุพเพสันนิวาส” หมายถึง “การอยู่ร่วมกันในชาติก่อน” หมายถึงเคยเป็นพ่อ แม่ ลูก พี่ น้อง เพื่อน ผัว เมีย ฯลฯ กันมาในอดีตชาติ เป็นเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดมาเป็นเช่นนั้นกันอีกในชาตินี้

ดูเพิ่มเติม: “บุพเพสันนิวาส” บาลีวันละคำ (241) 5-1-56

ส่วน “บุพเพนิวาส” หมายถึง “ชีวิตในชาติก่อน” ใช้ในคำว่า “บุพเพนิวาสานุสติ” หรือ “บุพเพนิวาสานุสติญาณ” หมายถึง ปัญญาญาณที่เกิดจากการปฏิบัติธรรม (หรือเพราะเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง) ทำให้สามารถรู้ได้ว่า ในอดีตชาติตนได้เคยเกิดเป็นอะไรมาบ้าง ตลอดจนรู้รายละเอียดของชีวิตในชาตินั้นๆ ว่าเป็นอย่างไร คือที่เรียกว่า การระลึกชาติได้ (reminiscence of past lives, remembrance of former existences) นั่นเอง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ระลึกชาติได้นั่น อัศจรรย์เพียงน้อยนิด

: ระลึกว่าเคยทำผิด แล้วกลับตัวได้ นี่สิยอดมหัศจรรย์

—————

(เนื่องมาจากคำถามของ Nop BanPhaeo)

#บาลีวันละคำ (2,106)

19-3-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย