นภศูล (บาลีวันละคำ 2,592)
นภศูล
สะกดคนละอย่างกับ “นพศูล”
อ่านว่า นบ-พะ-สูน
ประกอบด้วยคำว่า นภ + ศูล
(๑) “นภ”
บาลีอ่านว่า นะ-พะ รากศัพท์มาจาก –
(1) น (ไม่, ไม่ใช่) + ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + อ ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (ภู > ภ)
: น + ภู = นภู > นภ + อ = นภ แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่ไม่มีวัตถุอะไรเลย”
(2) น (จาก นตฺถิ = ไม่มี) + ภ (จาก ภูมิ = แผ่นดิน) + อ ปัจจัย
: น + ภ = นภ + อ = นภ แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่ไม่มีแผ่นดิน”
(3) น (ไม่, ไม่ใช่) + ภี (ธาตุ = กลัว) + อ ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (ภี > ภ)
: น + ภู = นภู > นภ + อ = นภ แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่พวกนกไม่กลัว”
“นภ” (นปุงสกลิงค์) หมายถึง หมอก, ไอน้ำ, เมฆ, ทองฟ้า (mist, vapour, clouds, sky)
ในที่นี้ “นภ” หมายถึง ท้องฟ้า
(๒) ศูล
บาลีเป็น “สูล” (สู- ส เสือ) อ่านว่า สู-ละ รากศัพท์มาจาก สูลฺ (ธาตุ = ทิ่มแทง) + อ ปัจจัย
: สูลฺ + อ = สูล แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทิ่มแทง”
“สูล” (ปุงลิงค์; นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) หลาว, ไม้แหลม (a sharp-pointed instrument, a stake)
(2) เหล็กแหลม (a spit)
(3) ความเจ็บปวดอย่างสาหัส (an acute, sharp pain)
บาลี “สูล” สันสกฤตเป็น “ศูล” (บาลี ส เสือ, สันสกฤต ศ ศาลา)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “ศูล” ไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ศูล : (คำนาม) ความปวดจัดหรือปวดจี๋, ดุจ อุทรศูล (ปวดท้อง), ท้องขึ้นท้องเฟ้อและจุกเสียด, ฯลฯ; อาวุธ; เหล็กแหลม; ธวัช, ธง; นักษัตรโยคที่เก้า; มฤตยุ; หญิงแพศยา; เครื่องสวนทวารหรือเสียบนักโทษ; หอก, ตรีศูลหรือสามง่าม, แหลน, ฯลฯ; a sharp pain, as belly ache; colic, &c.; a weapon; an iron pin or spit; a banner, an ensign; the ninth astrological Yoga; that of the lunar mansion; death; a whore; a stake for impaling criminals, an instrument used for putting them to death; a spear or dart, a trident, a pike, &c.”
นภ + สูล = นภสูล (นะ-พะ-สู-ละ) แปลตามศัพท์ว่า “หอกที่เสียบขึ้นไปในท้องฟ้า”
“นภสูล” ในภาษาไทย “สูล” สะกดตามสันสกฤตเป็น “ศูล” คำนี้จึงสะกดเป็น “นภศูล” อ่านว่า นบ-พะ-สูน
อภิปราย :
คำนี้ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้ 2 คำ คือ “นพศูล” (นพ- พ พาน สะกด) และ “นภศูล” (นภ- ภ สำเภา สะกด) และเก็บคู่กันไว้ทั้ง 2 คำ คือแห่งหนึ่งเก็บเป็น “นพศูล, นภศูล” (นพ- พ พาน ขึ้นก่อน) อีกแห่งหนึ่งเก็บเป็น “นภศูล, นพศูล” (นภ- ภ สำเภา ขึ้นก่อน) บทนิยามหรือคำจำกัดความเหมือนกันทั้ง 2 แห่ง คือบอกว่าเป็นคำนาม หมายถึง —
“เครื่องประดับยอดปรางค์ ทำเป็นรูปหอก มีกิ่งเป็นรูปดาบแตกสาขาออกไป ๔ ทิศ, แง่งขิง ฝักเพกาลําภุขัน หรือ สลัดได ก็เรียก.”
มีคำถามว่า คำนี้ถ้าสะกดเป็น “นพศูล” (นพ- พ พาน สะกด) จะแปลว่าอะไร
“นพ” แปลว่า ใหม่ หรือ เก้า (จำนวน 9)
“นพศูล” ก็ต้องแปลว่า “หอกใหม่” หรือ “หอกเก้าเล่ม”
ยังไม่พบหลักนิยมว่า เครื่องประดับยอดปรางค์ที่ทำเป็นรูปหอกจะต้องมีหอกจำนวน 9 เล่มเสมอไป เป็นเหตุให้ชื่อเครื่องประดับชนิดนี้สะกดว่า “นพศูล” อันแปลว่า “หอกเก้าเล่ม” เทียบได้กับคำว่า “นพปฎล” ที่แปลว่า “เพดานเก้าชั้น” ในคำว่า “นพปฎลเศวตฉัตร” ซึ่งแปลว่า “ฉัตรขาวเก้าชั้น” เพราะมีหลักนิยมว่า เศวตฉัตรของพระมหากษัตริย์จะต้องมีเก้าชั้นเสมอไป
ดังนั้น ที่สะกดเป็น “นพศูล” ก็คงจะต้องหาคำอธิบายกันต่อไปว่าหมายถึงอะไร
ผู้เขียนบาลีวันละคำมีความเห็นว่า คำนี้สะกด “นภศูล” (นภ– ภ สำเภา) อันแปลว่า “หอกที่เสียบขึ้นไปในท้องฟ้า” น่าจะสมเหตุสมผลมากกว่า
…………..
ดูก่อนภราดา!
: นภศูล-หลาวเสียบฟ้า
เพื่อบูชาเทพองค์ใด
: กิเลส-หลาวเสียบใจ
ถอนออกได้บูชาธรรม
#บาลีวันละคำ (2,592)
18-7-62