มุนินทร์ แปลว่า จอมมุนี (บาลีวันละคำ 2,790)

มุนินทร์ แปลว่า จอมมุนี

แล้ว “มุนี” แปลว่าอะไร

“มุนินทร์” อ่านว่า มุ-นิน บาลีเป็น “มุนินฺท” อ่านว่า มุ-นิน-ทะ ประกอบด้วยคำว่า มุนิ + อินฺท

(๑) “มุนิ” รากศัพท์มาจาก –

(1) มุนฺ (ธาตุ = รู้; ผูก) + อิ ปัจจัย

: มุนฺ + อิ = มุนิ แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้รู้ทั้งประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่น” (2) “ผู้รู้ประโยชน์ทั้งสอง” (3) “ผู้ผูกจิตของตนไว้มิให้ตกไปสู่อำนาจของราคะโทสะเป็นต้น”

(2) โมน (ความรู้) + อี ปัจจัย, รัสสะ อี เป็น อิ, แผลง โอ ที่ โม-(น) เป็น อุ (โมน > มุน)

: โมน > มุน + อี = มุนี > มุนิ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีความรู้หรือมีโมเนยยธรรม”

“มุนิ” หมายถึง ผู้บำเพ็ญพรต, ผู้ศักดิ์สิทธิ์, นักปราชญ์, คนฉลาด (a holy man, a sage, wise man)

“มุนิ” ในภาษาไทยใช้เป็น “มุนิ” และ “มุนี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มุนิ, มุนี : (คำนาม) นักปราชญ์, ฤษี, พระสงฆ์. (ป., ส.).”

(๒) “อินฺท” (อิน-ทะ) รากศัพท์มาจาก –

(1) อิทิ (ธาตุ = เป็นใหญ่ยิ่ง) + อ ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุ แล้วแปลงเป็น นฺ (อิทิ > อึทิ > อินฺทิ), “ลบสระหน้า” คือ (อิทิ + อ ปัจจัย : อิทิ อยู่หน้า อ อยู่หลัง) ลบสระ อิ ที่ (อิ)-ทิ (อิทิ > อิท)

: อิทิ > อึทิ > อินฺทิ > อินฺท + อ = อินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นใหญ่ยิ่ง”

(2) อินฺทฺ (ธาตุ = ประกอบ) + อ ปัจจัย

: อินฺทฺ + อ = อินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ประกอบด้วยความยิ่งใหญ่”

“อินฺท” (ปุงลิงค์) หมายถึง จอม, เจ้า, ผู้ยิ่งใหญ่, ผู้เป็นใหญ่, พระอินทร์

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อินฺท” ว่า –

(1) lord, chief, king (ผู้เป็นเจ้า, ผู้เป็นหัวหน้า, พระราชา)

(2) The Vedic god Indra (พระอินทร์ตามคัมภีร์พระเวท)

“อินฺท” ในบาลีเป็น “อินฺทฺร” ในสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อินฺทฺร : (คำนาม) พระอินทร์, เจ้าสวรรค์, เทพดาประจำทิศตะวันออก; Indra, the supreme deity presiding over Svarga, the regent of the east quarter.”

“อินฺท” ในภาษาไทยนิยมใช้อิงสันสกฤตเป็น “อินทร์” แต่ที่คงเป็น “อินท์” ก็มี

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) อินท์ : (คำนาม) ชื่อเทวราชผู้เป็นใหญ่ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์และชั้นจาตุมหาราช, พระอินทร์; ผู้เป็นใหญ่. (ป.; ส. อินฺทฺร).

(2) อินทร-, อินทร์ : (คำนาม) ชื่อเทวราชผู้เป็นใหญ่ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์และชั้นจาตุมหาราช; ผู้เป็นใหญ่. (ส.; ป. อินฺท).

มุนิ + อินฺท = มุนินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นใหญ่แห่งมุนี” แปลสั้นๆ ว่า “จอมมุนี” หมายถึง พระพุทธเจ้า

คำว่า “มุนินฺท” = พระจอมมุนี ที่เราคุ้นหูคุ้นปากกันดี ก็คือคำว่า “… ชิตวา มุนินฺโท” ในบทพุทธชัยมงคลคาถา หรือคาถาพาหุงนั่นเอง

“… ชิตวา มุนินฺโท” แปลว่า “พระจอมมุนีทรงชนะ…”

ในที่นี้ “มุนินฺท” สะกดตามรูปสันสกฤตเป็น “มุนินทร์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มุนินทร์ : (คำนาม) จอมนักปราชญ์, พระพุทธเจ้า. (ส. มุนินฺทฺร; ป. มุนินฺท).”

อภิปราย :

คำว่า “มุนิ” ในบาลีไวยากรณ์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แปลไว้ว่า “ผู้รู้” ซึ่งไม่ได้ระบุชัดว่าเป็นนักบวชหรือเป็นผู้ครองเรือน

แต่ในคัมภีร์ พบคำว่า “มุนิ” ที่ไหน เป็นต้องหมายถึงนักบวชทั้งนั้น

อย่างไรก็ตาม ในคัมภีร์มหานิทเทส พระไตรปิฎกเล่ม 29 ข้อ 67 แสดงไว้ว่า มุนีมี 6 จำพวก คือ –

(1) อาคารมุนี คือมุนีครองเรือน

(2) อนาคารมุนี คือมุนีไม่ครองเรือน หมายถึงนักบวช

(3) เสขมุนี คือพระอริยบุคคล 7 จำพวก หมายถึงผู้บรรลุโสดาปัตติมรรค จนถึงผู้บรรลุอรหัตมรรค

(4) อเสขมุนี คือพระอรหันต์

(5) ปัจเจกมุนี คือพระปัจเจกพุทธเจ้า

(6) มุนิมุนี คือพระพุทธเจ้า

ถ้าว่าตามนี้ ผู้ได้ชื่อว่า “มุนี” อาจไม่ใช่นักบวชก็ได้ คือมุนีจำพวกแรก (อาคารมุนี) แต่ถึงกระนั้น ท่านก็กำหนดคุณสมบัติกำกับไว้ด้วย คือ ต้องเป็นผู้ – (1) ทิฏฺฐปทา = เห็นบท คือเห็นพระนิพพาน และ (2) วิญฺญาตสาสนา = เข้าใจหลักคำสอนแจ่มแจ้ง

ดูตามคุณสมบัติแล้ว “อาคารมุนี” น่าจะหมายถึงผู้บรรลุพระนิพพานทั้งยังเป็นฆราวาส บุคคลประเภทนี้มีเงื่อนไขอยู่ว่า ต้องบวชภายในวันนั้น (ไม่ใช่ภายใน 7 วัน) ถ้ามิเช่นนั้นก็ต้องดับขันธ์ภายในวันนั้น

ผู้สนใจพึงศึกษารายละเอียดต่อไป

…………..

ดูก่อนภราดา!

: วิถีแห่งมุนีนำไปถึงพระนฤพานได้ง่ายกว่าผู้ครองเรือน

: แต่ถ้าประพฤติแชเชือน ก็นำไปถึงนรกได้ง่ายกว่าเช่นกัน

#บาลีวันละคำ (2,790)

1-2-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย