มาตาภริยา (บาลีวันละคำ 3,608)
มาตาภริยา
ภรรยาเยี่ยงมารดา
…………..
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ เมืองสาวัตถี ได้ทรงแสดงเรื่องภรรยา 7 ประเภท โปรดนางสุชาดาสะใภ้ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ภรรยา 7 ประเภทมีคำเรียกตามบาลีพระไตรปิฎก (ภริยาสูตร สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 23 ข้อ 60) ดังนี้:-
วธกสมา = ภรรยาเสมอด้วยผู้ฆ่า
โจรสมา = ภรรยาเสมอด้วยโจร
อัยยสมา = ภรรยาเสมอด้วยนาย
มาตุสมา = ภรรยาเสมอด้วยมารดา
ภคินิสมา = ภรรยาเสมอด้วยน้องสาว
สขีสมา = ภรรยาเสมอด้วยเพื่อน
ทาสีสมา = ภรรยาเสมอด้วยทาส
ในภาษาไทย ท่านใช้คำเรียกภรรยาทั้ง 7 ประเภทว่า วธกาภริยา โจรีภริยา อัยยาภริยา มาตาภริยา ภคินีภริยา สขีภริยา ทาสีภริยา
…………..
“มาตาภริยา” อ่านว่า มา-ตา-พะ-ริ-ยา
ประกอบด้วยคำว่า มาตา + ภริยา
(๑) “มาตา”
“มาตา” เป็นศัพท์ที่แจกรูปตามวิภัตติแล้ว ศัพท์เดิมเป็น “มาตุ” อ่านว่า มา-ตุ รากศัพท์มาจาก –
(1) มานฺ (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + ราตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ราตุ (ราตุ > อาตุ), ลบพยัญชนะที่สุดธาตุและสระ (มานฺ > มา > ม)
: มานฺ > มา > ม + ราตุ > อาตุ : ม + อาตุ = มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตรโดยธรรมชาติ”
(2) ปา (ธาตุ = ดื่ม) + ตุ ปัจจัย, แปลง ป ที่ ปา เป็น ม (ปา > มา)
: ปา + ตุ = ปาตุ > มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังบุตรให้ดื่มนม”
มาตุ + สิ วิภัตติ, แปลง อุ กับ สิ เป็น อา = มาตา หมายถึง แม่ (mother)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “มาตา” ไว้ด้วย บอกไว้ว่า –
“มาตา : (คำนาม) แม่. (ป.; ส. มาตฺฤ).”
“มาตา” คือที่เราแปลงใช้ในภาษาไทยเป็น “มารดา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “มารดา” ไว้กับคำว่า “มารดร” บอกไว้ว่า –
“มารดร, มารดา : (คำนาม) แม่. (ป. มาตา; ส. มาตฺฤ).
(๒) “ภริยา”
บาลีอ่านว่า พะ-ริ-ยา รากศัพท์มาจาก ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยง) + อิ อาคม + ย ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: ภรฺ + อิ + ย = ภริย + อา = ภริยา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันสามีต้องเลี้ยงดู”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภริยา” ว่า a wife และบอกคำแปลตามรากศัพท์ไว้ว่า one who is supported (ผู้ถูกเลี้ยงดู)
บาลี “ภริยา” ในภาษาไทยใช้ว่า “ภริยา” และ “ภรรยา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) ภริยา : (คำนาม) ภรรยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ป.; ส. ภารฺยา).
(2) ภรรยา : (คำนาม) ภริยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ส. ภารฺยา; ป. ภริยา).
โปรดสังเกตศึกษาวิธีให้คำนิยามของพจนานุกรมฯ
“ภริยา” บอกว่าคือ “ภรรยา”
“ภรรยา” ก็บอกว่าคือ “ภริยา”
หมายความว่าทั้ง 2 คำใช้ได้เท่ากัน ไม่มีคำไหนเป็นคำหลัก-คำรอง คือเป็นคำหลักทั้งคู่ คำนิยามต่อมาก็ตรงกันทั้ง 2 คำ
มาตา + ภริยา = มาตาภริยา แปลว่า “ภรรยาผู้เป็นเหมือนมารดา” หรือ “ภรรยาเยี่ยงมารดา”
ขยายความ :
ในพระไตรปิฎก (สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย เล่ม 23 ข้อ 60) มีคาถาที่เป็นพระพุทธพจน์แสดงลักษณะของ “มาตาภริยา” ดังนี้
…………..
ยา สพฺพทา โหติ หิตานุกมฺปินี
มาตาว ปุตฺตํ อนุรกฺขเต ปตึ
ตโต ธนํ สมฺภตมสฺส รกฺขติ
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา
มาตา จ ภริยาติ จ สา ปวุจฺจติ ฯ
…………..
แปลโดยประสงค์ว่า –
…………..
ทุกเมื่อหมั่นปรนนิบัติด้วยปรารถนาดี
ดูแลสามีเหมือนมารดาถนอมบุตร
ทรัพย์สินไม่สิ้นสุดช่วยกันสะสมรักษา
บุรุษมีภรรยาลักษณะเห็นปานนี้
พระจอมมุนีตรัสเรียกว่า “มาตาภริยา” ภรรยาเยี่ยงมารดา
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [282] สรุปลักษณะของ “มาตาภริยา” ไว้ดังนี้
…………..
4. มาตาภริยา (ภรรยาเยี่ยงมารดา, ภรรยาที่หวังดีเสมอ คอยห่วงใยเอาใจใส่สามี เหมือนมารดาปกป้องบุตร และประหยัดรักษาทรัพย์ที่หามาได้ — Mātā-bhariyā: a wife like a mother; motherly wife)
…………..
ดูก่อนภราดา!
: เมียไม่ใช่แม่
: แต่เมียดีเหมือนแม่
#บาลีวันละคำ (3,608)
29-4-65
…………………………….
…………………………….