honeymoon (บาลีวันละคำ 4,676)

honeymoon

บาลีว่าอย่างไร

ผู้เขียนบาลีวันละคำอ่านโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่ง พบคำว่า honeymoon จึงเกิดคำถามว่า honeymoon บาลีว่าอย่างไร?

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล honeymoon เป็นไทยว่า ดื่มน้ำผึ้งพระจันทร์ 

“น้ำผึ้งพระจันทร์” หรือ “ดื่มน้ำผึ้งพระจันทร์” เป็นคำที่คนไทยรุ่นไม่เก่านักรู้จักและพูดกันทั่วไป คือพอพูดว่า honeymoon หรือ “ดื่มน้ำผึ้งพระจันทร์” ก็เข้าใจทันทีว่าเป็นช่วงเวลาที่บ่าว-สาวหรือสามีภรรยาที่เพิ่งแต่งงานหยุดงานไปพักผ่อนเป็นโอกาสพิเศษ

honey = น้ำผึ้ง ภาษาบาลีสามัญว่า “มธุ”

moon = พระจันทร์ ภาษาบาลีสามัญว่า “จนฺท”

“ภาษาบาลีสามัญ” หมายถึงคำบาลีที่รู้จักกันดีที่สุด และใช้กันจนเป็นสามัญ ทั้งนี้เพราะคำบางคำในภาษาหนึ่งมีคำบาลีใช้ได้หลายคำ บางคำคนรู้จักกันทั่วไป แต่บางคำเอ่ยขึ้นมาคนไม่รู้จักก็มี

(๑) “มธุ”

อ่านว่า มะ-ทุ รากศัพท์มาจาก –

(1) มธฺ (ธาตุ = สดชื่น) + อุ ปัจจัย

: มธฺ + อุ = มธุ แปลตามศัพท์ว่า “น้ำที่สดชื่น”

(2) มนฺ (ธาตุ = รู้) + อุ ปัจจัย, แปลง น เป็น ธ

: มนฺ + อุ = มนุ > มธุ แปลตามศัพท์ว่า “น้ำอันผู้ดื่มรู้ว่าหวาน”

“มธุ” (นปุงสกลิงค์) หมายถึง น้ำผึ้ง (honey)

(๒) “จนฺท” 

อ่านว่า จัน-ทะ รากศัพท์มาจาก –

(1) จทิ (ธาตุ = ยินดี, พอใจ, รุ่งเรือง) + อ (อะ) ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมต้นธาตุ, แปลงนิคหิตเป็น นฺ, ลบสระที่สุดธาตุ

: จทิ > จํทิ > จนฺทิ > จนฺท + อ = จนฺท แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ยังสัตว์โลกให้พอใจ” (คือเมื่อเห็นแล้วผู้คนก็ชื่นใจ พอใจ) (2) “ผู้รุ่งเรืองด้วยสิริ” (คือมีแสงสว่างผ่องใส)

(2) ฉนฺท (ความพอใจ) + ก ปัจจัย, ลบ ก, แปลง ฉ เป็น จ

: ฉนฺท + ก = ฉนฺทก > ฉนฺท > จนฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังความพอใจให้เกิด” 

“จนฺท” (ปุงลิงค์) หมายถึง ดวงจันทร์ (the moon) คำไทยเรียก “เดือน”

บาลี “จนฺท” สันสกฤตเป็น “จนฺทฺร” (จัน-ทฺระ) 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“จนฺทฺร : (คำนาม) ‘จันทร์,’ ศศิธร (อันนับเปนดาวพระเคราะห์และเทพดา); การบูร; น้ำ; ทองคำ; แววหางมยูรปักษิน; ภาคทวีปหนึ่งในจำนวนสิบแปด; มุกด์ไฟ, มุกดาอันมีรุ้งหรือสีแดง; ของชอบใจทั่วไป; เพดาน, ปิธาน; กระวานอย่างเล็ก; the moon (considered as a planet and a deity); camphor; water; gold; the eye in the peacock’s tail; one of the eighteen divisions of the continent; a pearl with a red tinge; anything giving pleasure; an awning, a canopy; small cardamoms.”

ภาษาไทยนิยมใช้ตามรูปสันสกฤตเป็น “จันทร-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “จันทร์”

honeymoon แปลเป็นบาลีตามลำดับคำอังกฤษ ก็คือ “มธุจนฺท” แปลตามจินตนาการว่า “ดวงจันทร์ที่มีความหอมหวานปานดังน้ำผึ่ง”

ลากจินตนาการเข้าหาความ (ที่ควรจะเป็น) จริงว่า สามีภรรยาแต่งงานใหม่ ๆ พากันไปพักผ่อน ย่อมจะมีความสุขสดชื่นเป็นพิเศษราวกับเพลิดเพลินอยู่บนดวงจันทร์ที่มีความหอมหวานปานดังน้ำผึ่ง หรือปานว่ากำลังดื่มน้ำผึ้งอันหอมหวานอยู่บนดวงจันทร์ 

จึงเรียกโอกาสพิเศษนั้นว่า ไป honeymoon และรู้จักกันในภาษาไทยว่า ไปดื่มน้ำผึ้งพระจันทร์

คำว่า “มธุจนฺท” แปลจากหน้าไปหลังว่า “น้ำผึ้งพระจันทร์” แปลจากหลังมาหน้าว่า “พระจันทร์น้ำผึ้ง” 

เมื่อ “มธุจนฺท” แปลมาจาก honeymoon ก็ต้องให้ผู้รู้ภาษาอังกฤษช่วยแปลให้ จะได้รู้ว่า honeymoon ฝรั่งแปลจากหน้าไปหลังหรือแปลจากหลังมาหน้า

ขอเรียนเชิญผู้รู้ภาษาอังกฤษเข้ามาช่วยบูรณาการให้ด้วย

…………..

อย่างไรก็ตาม ที่ต้องไม่ลืมก็คือ พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล honeymoon เป็นบาลีว่าอย่างไร?

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี มีคำว่า honeymoon แปลเป็นบาลีว่า –

ānandakāla อานนฺทกาล (อา-นัน-ทะ-กา-ละ)

ไม่มีทั้ง “มธุ” ไม่มีทั้ง “จนฺท”

ถ้าเป็นหวยก็เรียกว่า กินเรียบ

นั่นคือ เราคิดแปล honeymoon เป็นบาลีโดยยึดอยู่กับถ้อยคำ

แต่พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล honeymoon เป็นบาลีโดยยึดอยู่กับความหมาย

“อานนฺทกาล” ประกอบด้วยคำว่า อานนฺท + กาล 

“อานนฺท” แปลตามศัพท์ว่า “อาการเป็นที่ยินดีอย่างยิ่ง” หมายถึง ความยินดี, ความร่าเริง, ความเพลิดเพลิน, ความสุขเกษม, ความปราโมทย์, ความปลื้มใจ, ความบันเทิงใจ (joy, pleasure, bliss, delight)

“กาล” แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องนับประมาณอายุเป็นต้น” “ถูกนับว่าล่วงไปเท่านี้แล้ว” “ยังอายุของเหล่าสัตว์ให้สิ้นไป” หมายถึง เวลา, คราว, ครั้ง, หน

“กาล” ที่หมายถึง “เวลา” (time) ในภาษาบาลียังใช้ในความหมายที่ชี้ชัดอีกด้วย คือ :

(ก) เวลาที่กำหนดไว้, เวลานัดหมาย, เวลาตายตัว (appointed time, date, fixed time)

(ข) เวลาที่เหมาะสม, เวลาที่สมควร, เวลาที่ดี, โอกาส (suitable time, proper time, good time, opportunity)

“อานนฺทกาล” แปลตามศัพท์ว่า “ช่วงเวลาที่มีความเพลิดเพลิน”

ถ้ายังไม่อิ่มใจกับคำแปลนี้ นักเรียนบาลีจะคิดหาคำแปลอย่างอื่นอีกก็ได้ หรือถ้ายังไม่ in กับคำว่า “อานนฺทกาล” นักเรียนบาลีจะคิดหาคำอื่นที่ไพเราะเพราะพริ้งกว่านี้ขึ้นมาใหม่ก็ย่อมได้เช่นกัน

ขอเรียนเชิญตามอัธยาศัย

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อย่าหลงสุขไปกับจินตนาการมากกว่าสุขจริง

: อย่าหลงทุกข์ไปกับจินตนาการมากกว่าทุกข์จริง

#บาลีวันละคำ (4,676)

1-4-6

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….