บัลลังก์ (บาลีวันละคำ 1,279)

บัลลังก์

อ่านว่า บัน-ลัง

บาลีเป็น “ปลฺลงฺก” อ่านว่า ปัน-ลัง-กะ

“ปลฺลงฺก” รากศัพท์มาจาก –

(๑) ปริ (โดยรอบ) + อกฺ (ธาตุ = ทำตำหนิ, สลักลาย) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ลบ อิ ที่ (ป)-ริ (ปริ > ปร), แปลง ร เป็น ล (ปร > ปล), ซ้อน ลฺ (ปล > ปลฺล), ลงนิคหิตอาคมที่ ล แล้วแปลงเป็น งฺ (ปลฺล > ปลฺลํ > ปลฺลงฺ-)

: ปริ + อกฺ = ปริก > ปรก > ปลก > ปลฺลก > ปลฺลํก > ปลฺลงฺก แปลตามศัพท์ว่า “ที่อันเขาจำหลักไว้โดยรอบ”

(๒) ปลฺล (การกำจัดกิเลส) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ, ซ้อน งฺ ระหว่าง ปลฺล + กรฺ (ปลฺลกรฺ > ปลฺลงฺกรฺ), ลบ รฺ ที่สุดธาตุ

: ปลฺล + กรฺ = ปลฺลกร + กฺวิ = ปลฺลกรกฺวิ > ปลฺลกร > ปลฺลงฺกร > ปลฺลงฺก แปลตามศัพท์ว่า “ที่ (นั่งเพื่อ) กระทำการกำจัดกิเลส” ความหมายนี้เล็งถึงลักษณะการนั่งซึ่งผู้ปฏิบัติธรรมนิยมนั่งที่เรียกว่า “ขัดสมาธิ” มาจากมูลเดิมคือนั่งขาทับขาหรือขาขัดกันเพื่อเจริญสมาธิ แล้วเลยเรียกท่านั่งเช่นนั้นว่า “นั่งขัดสมาธิ” (-ขัด-สะ-หฺมาด)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปลฺลงฺก” ว่า –

(1) sitting cross-legged (นั่งขัดสมาธิ) :

ก) กรณีแจกวิภัตติเป็น “ปลฺลงฺเกน” แปลว่า upon the hams (ก้นถึงพื้น)

ข) รูปประโยค “ปลฺลงฺกํ อาภุชติ” แปลว่า to bend the legs in crosswise (นั่งคู้บัลลังก์)

(2) a divan, sofa, couch (ม้านั่งยาว, เก้าอี้นวมยาว, เก้าอี้นอน)

“ปลฺลงฺก” สันสกฤตเป็น “ปลฺยงฺก”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“ปลฺยงฺก : (คำนาม) ‘บัลยงก์,’ บิฐ, เตียงหรือแท่นที่ศัยยา; bedstead.”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“บัลลังก์ : (คำนาม) พระแท่นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ภายใต้เศวตฉัตร เรียกว่า ราชบัลลังก์, โดยปริยายคํา ราชบัลลังก์ นี้ หมายถึงความเป็นพระมหากษัตริย์หรือสถาบันกษัตริย์ก็ได้; ที่นั่งผู้พิพากษาเมื่อพิจารณาคดีในศาล; ส่วนของสถูปเจดีย์บางแบบ มีรูปเป็นแท่นเหนือคอระฆัง. (คำกริยา) นั่งขัดสมาธิ เรียกว่า นั่งคู้บัลลังก์. (ป. ปลฺลงฺก).”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้บทนิยามเป็นว่า –

“บัลลังก์ : (คำนาม) พระแท่นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ภายใต้พระมหาเศวตฉัตร เรียกว่า พระแท่นราชบัลลังก์; ที่นั่งผู้พิพากษาเมื่อพิจารณาคดีในศาล; ส่วนของสถูปเจดีย์แบบลังกา มีรูปเป็นแท่นอยู่เหนือองค์ระฆัง. (คำกริยา) นั่งขัดสมาธิ เรียกว่า นั่งคู้บัลลังก์. (ป. ปลฺลงฺก).

ควรสังเกต :

๑ –บัลลังก์– บ-ไม้หันอากาศ-ล ไม่ใช่ บรรลังก์– บ-รอหัน

๒ -ลังก์ ก ไก่การันต์ เพราะคำเดิม ปลฺลงฺก (ปัลลังกะ)

บัลลังก์ :>

: คนเขลาคิดเพียงแค่ว่า-จะขึ้นไปได้อย่างไร

: คนฉลาดคิดไกลไปถึงว่า-จะขึ้นไปทำอะไร

-และคิดต่อไปอีกว่า-จะลงได้เมื่อไร

29-11-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย