โกศ (บาลีวันละคำ 1,280)

โกศ

อ่านว่า โกด

บาลีเป็น “โกส” อ่านว่า โก-สะ

“โกส” รากศัพท์มาจาก :

(๑) กุ (ศัสตราวุธ) + สิ (ธาตุ = อยู่, ผูก, มัด) + อ ปัจจัย, แผลง อุ ที่ กุ เป็น โอ (กุ > โก), ลบ อิ ที่ สิ (สิ > ส)

: กุ + สิ = กุสิ + อ = กุสิ > โกสิ > โกส แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่เป็นที่อยู่แห่งศัสตรา” (2) “ที่เป็นที่ผูกศัสตราไว้”

(๒) กุสฺ (ธาตุ = ตัด) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อุ ที่ กุ-(สฺ) เป็น โอ (กุสฺ >โกส)

: กุสฺ + ณ = กุสณ > กุส > โกส แปลตามศัพท์ว่า (1) “ส่วนที่พึงขลิบออก” (2) “ส่วนที่ควรตัด” (คือควรแบ่งกัน)

ความหมายเดิมของ “โกส” คือ โพรง, ช่องหรือกล่อง, ที่ล้อมซึ่งมีอะไรก็ตามอยู่ภายใน (any cavity or enclosure containing anything)

ความหมายที่คลี่คลายมาจนลงตัวแล้ว คือ :

(1) ห้องเก็บของหรือคลังพัสดุ, คลังหรือฉาง (a store-room or storehouse, treasury or granary)

(2) ฝักมีด (a sheath)

(3) ภาชนะหรือชามข้าว (a vessel or bowl for food)

(4) รังไหมรอบตัวดักแด้ (a cocoon)

(5) หนังหุ้มอวัยวะสืบพันธุ์ชาย (หนังหุ้มปลาย) (the membranous cover of the male sexual organ, the praeputium)

“โกส” ในสันสกฤตเป็น “โกษ” และ “โกศ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) โกศ ๑ : (คำนาม) สิ่งที่ทำขึ้นสำหรับประกอบนอกพระลองหรือลองที่ใส่พระบรมศพ พระศพ หรือศพ รูปทรงกระบอก ก้นสอบ ปากผาย มีฐาน และมีฝาครอบเป็นเครื่องยอด มีลักษณะแตกต่างกันไปตามอิสริยยศ, ที่ใส่พระบรมอัฐิ พระอัฐิ หรืออัฐิ มีขนาดต่างๆ ฝาครอบมียอด, ราชาศัพท์ใช้ว่า พระโกศ; คลัง. (ส.).

(2) โกศ ๒ : (คำนาม) ฝัก, กระพุ้ง; ดอกไม้ตูม เช่น ชมช่อไม้เหมือนแก้ม โกศเกลา (ทวาทศมาส).

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน แสดงความหมายของ “โกศ” ไว้หลากหลาย ขอยกมาเสนอเป็นเครื่องประดับความรู้ –

“โกษ, โกศ : (คำนาม) กลิกา, ดอกตูม; ฝัก; เปลือก, หนัง, หรือสิ่งห่อหุ้มทั่วไป; การไต่สวนด้วยคำสาบาน, ด้วยไฟ, น้ำ, ยาพิษ, ตราชู, ก้อนเหล็กแดง, น้ำมันเดือด, ฯลฯ; การอ้างเทพดาเปนพยานหรือทิพยสากษิน และแตะต้องหรือกินน้ำสรงประติมาสามครั้ง หรือสามอึก; ทองหรือเงิน (อันเปนรูปพรรณหรือมิใช่รูปพรรณ เช่น จาน; เครื่องเพชรพลอยทั่วไป, ฯลฯ); ทรัพย์, ทรัพย์อันสั่งสมไว้, ธนทรัพย์; คลังทรัพย์, คลังเงิน; องค์ที่ลับของสตรี; องค์ที่ลับของบุรุษ; อัณฑะหรืออัณฑโกษ; ไข่; กลุ่ม, ก้อน, หรือรูปทรงกลม; ลูกจันทน์; อภิธานหรือพจนานุกรม; รองเท้า, เกือก; หมอยข้าวโภชน์; a bud; an unblown flower; a sheath, a scabbard; a coat, a cover or any investing sheath; judicial trial by oath, by fire, water, poison, the balance, heated balls of iron, boiling oil, &c.; attesting a deity, and touching or drinking water three time in which some idol has been washed; gold or silver (wrought or unwrought, as jewelry, &c.); wealth, accumulated wealth, treasure; a treasury, the apartment where money is kept; the vulva; the penis; a testicle or the scrotum; an egg; a ball or globe; a nutmeg; a dictionary or vocabulary; a shoe, a sandal; the beard of corn.”

ในภาษาไทย ความหมายที่เด่นของ “โกศ” คือ ที่ใส่อัฐิ

ถ้าจะหมายถึง “คลัง” มักสมาสกับคำอื่น เช่น “โกษาธิบดี” = ขุนคลัง

………

ชีวิตของแต่ละคนเป็นคลังเก็บสมบัติอยู่แล้วในตัว >

: เก็บบาป ขาดทุน

: เก็บบุญ ได้กำไร

30-11-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย