ทาน (บาลีวันละคำ 94)
ทาน
อ่านว่า ทา-นะ
ภาษาไทยใช้รูปเดียวกับบาลี อ่านว่า “ทาน” (น เป็นตัวสะกด)
“ทาน” ประกอบด้วย ทา (ธาตุ, = ให้) + ยุ (ปัจจัย แปลง ยุ เป็น อน) = ทาน
“ทาน” แปลว่า –
1. การให้, ยกมอบแก่ผู้อื่น, ให้ของที่ควรให้ แก่คนที่ควรให้ เพื่อประโยชน์แก่เขา, สละให้ปันสิ่งของของตนเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น
2. สิ่งที่ให้, ทรัพย์สินสิ่งของที่มอบให้หรือแจกออกไป
ทาน มิใช่ถูกต้องดีงามหรือเป็นบุญเสมอไป ทานบางอย่างท่านไม่ถือว่าเป็นทาน
ทานเหล่านี้ท่านว่าไม่เป็นบุญ คือ –
1. มัชชทาน (ให้น้ำเมา)
2. สมัชชทาน (ให้มหรสพ)
3. อิตถีทาน (ให้สตรีเพื่อบำเรอ)
4. จิตรกรรมทาน (ให้ภาพยั่วยุกิเลส เช่นภาพเสพเมถุน)
5. สัตถทาน (ให้อาวุธเพื่อทำร้าย)
6. วิสทาน (ให้ยาพิษ)
7. สังขลิกทาน (ให้เครื่องกักขังจองจำ)
8. กุกกุฏสูกรทาน (ให้สัตว์ไปเลี้ยงไว้ฆ่า)
9. ตุลากูฏมานกูฏทาน (ให้เครื่องมือเพื่อใช้ฉ้อโกง)
วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ
ใคร่ครวญก่อนให้ พระสุคตนั่นไซร้ทรงสรรเสริญ
บาลีวันละคำ (94)
10-8-55
ทาน
การให้, ยกมอบแก่ผู้อื่น, ให้ของที่ควรให้ แก่คนที่ควรให้ เพื่อประโยชน์แก่เขา, สละให้ปันสิ่งของของตนเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น; สิ่งที่ให้, ทรัพย์สินสิ่งของที่มอบให้หรือแจกออกไป; ทาน ๒ คือ ๑. อามิสทาน ให้สิ่งของ ๒. ธรรมทาน ให้ธรรม; ทาน ๒ อีกหมวดหนึ่ง คือ ๑. สังฆทาน ให้แก่สงฆ์ หรือให้เพื่อส่วนรวม ๒. ปาฏิบุคลิกทาน ให้เจาะจงแก่บุคคลผู้ใดผู้หนึ่งโดยเฉพาะ (ข้อ ๑ ในทศพิธราชธรรม, ข้อ ๑ ในบารมี ๑๐, ข้อ ๑ ในบุญกิริยาวัตถุ ๓ และ ๑๐, ข้อ ๑ ในสังคหวัตถุ ๔, ข้อ ๑ ในสัปปุริสบัญญัติ ๓)
ทานมิใช่ถูกต้องดีงามหรือเป็นบุญเสมอไป ทานบางอย่างถือไม่ได้ว่าเป็นทาน และเป็นบาปด้วย ในพระไตรปิฎก (วินย.๘/๙๗๙/๓๒๖) กล่าวถึงทานที่ชาวโลกถือกันว่าเป็นบุญ แต่ที่แท้หาเป็นบุญไม่ (ทานที่เป็นบาป) ๕ อย่าง คือ ๑. มัชชทาน (ให้น้ำเมา) ๒. สมัชชทาน (ให้มหรสพ) ๓. อิตถีทาน (ให้สตรี) ๔. อุสภทาน (ท่านอธิบายว่าปล่อยให้โคอุสภะเข้าไปในฝูงโค) ๕. จิตรกรรมทาน (ให้ภาพยั่วยุกิเลส เช่น ภาพสตรีและบุรุษเสพเมถุน), ในคัมภีร์มิลินทปัญหา (มิลินท.๓๕๒) กล่าวถึงทานที่ไม่นับว่าเป็นทาน อันนำไปสู่อบาย ๑๐ อย่าง ได้แก่ ๕ อย่างที่กล่าวแล้ว และเพิ่มอีก ๕ คือ ๖. สัตถทาน (ให้ศัสตรา) ๗. วิสทาน (ให้ยาพิษ) ๗. สังขลิกทาน (ให้โซ่ตรวน) ๘. กุกกุฏสูกรทาน (ให้ไก่ให้สุกร) ๙. ตุลากูฏมานกูฏทาน (ให้เครื่องชั่งตวงวัดโกง);สำหรับสมัชชทาน พึง ดู สาธุกีฬา