อโคจร (บาลีวันละคำ 388)

อโคจร

บาลีอ่านว่า อะ-โค-จะ-ระ ไทยอ่านว่า อะ-โค-จอน

“อโคจร” ประกอบด้วย อ + โคจร คำหลักอยู่ที่ “โคจร”

“โคจร” แปลตามศัพท์ว่า “ที่โคเที่ยวไป” “เที่ยวไปดังโค” พจน.42 อ้างว่า สันสกฤตแปลว่า “การเที่ยวไปของดวงอาทิตย์”

ความหมายของ “โคจร” คือ –

1 “ที่ซึ่งตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ท่องเที่ยวไป” = อารมณ์ที่รับรู้

2 สถานที่อันจำจะต้องไปเพื่อการยังชีพ เช่น ที่ภิกษุไปเที่ยวบิณฑบาต เรียกว่า “โคจรคาม” = ที่หากิน

3 บุคคลหรือสถานที่ที่ไปมาหาสู่กันอยู่เสมอ

4 เที่ยวไป, แวะเวียนไป, ดำเนินไปตามวิถี เช่น ดวงดาวโคจร

5 กระบวนการและวิธีการปฏิบัติจิตภาวนาที่ถูกต้อง เช่น มีสติสัมปชัญญะ รู้จักหลีกเว้นสิ่งที่ไม่เหมาะไม่เอื้อ และหมั่นคบคุ้นกับสิ่งอันเอื้อเกื้อกูลเป็นต้น

“โคจร” มี “อ” (อะ) อยู่ข้างหน้าเป็น “อโคจร” มีความหมายว่า บุคคลและสถานที่อันภิกษุไม่ควรไปมาหาสู่  ท่านระบุไว้ 6 ประเภท คือ หญิงแพศยา หญิงหม้าย สาวเทื้อ ภิกษุณี บัณเฑาะก์ (กะเทย) และร้านสุรา

ถามความเห็น :

ผู้อยู่ในฐานะบางฐานะ เช่น สส., สว. หรือรัฐมนตรี ไปเที่ยวในบ่อนการพนัน เข้าข่าย “อโคจร” หรือไม่ ?

บาลีวันละคำ (388)

6-6-56

คำจำกัดความนอกเฟรม

โคจร คือ สถานที่อันจำจะต้องไปเพื่อการยังชีพ, สถานที่ที่จะพึงไปกระทำกิจอันควรแก่สถานะแห่งตน

๑ โคจร = อารมณ์ (ศัพท์วิเคราะห์)

คาโว อินฺทฺริยานิ จรนฺติ เอตฺถาติ โคจโร ที่เป็นที่เที่ยวไปแห่งอินทรีย์

โค บทหน้า จร ธาตุ ในความหมายว่าเที่ยวไป อ ปัจจัย

๒ โคจร = ทุ่งหญ้า, ที่หากินของโค

คาโว จรนฺติ เอตฺถาติ โคจโร ที่เป็นที่ท่องเที่ยวไปแห่งโค คือทุ่งหญ้า

โค บทหน้า จร ธาตุ ในความหมายว่าเที่ยวไป อ ปัจจัย

๓ โคจร = การท่องเที่ยว

โคมฺหิ ปฐวิยํ จรณํ โคจโร การท่องเที่ยวไปบนแผ่นดิน (โค + จร)

๔ โคจร = ที่สัญจรของภิกษุ

คาโว จรนฺติ เอตฺถาติ โคจโร, โส วิยาติ โคจโร ที่ที่เหมือนกับที่ท่องเที่ยวไปแห่งโค  (โค + จร + ณ)

โคจร (บาลี-อังกฤษ)

๑ (คำแปลตามตัว)

ก (นาม.ปุง.) ทุ่งหญ้า, แปลตามตัวว่า “การเที่ยวกินหญ้าของโค”, การแสวงหาอาหาร, หญ้าสำหรับให้สัตว์กิน, อาหาร, การยังชีพ

(ก) (พูดถึงสัตว์) ไปหากิน, ไปกินหญ้า

(ข) (อุปมา) (พูดถึงบุคคล โดยเฉพาะภิกษุ) สถานที่ที่ควรไป (อ- สถานที่ที่ไม่ควรไป)

ข (คุณ.) ยังชีพด้วย..หรือ ใน.., อาศัยอยู่ (อุปมา) เกี่ยวข้อง, สมาคมกับ..

๒ (คำแปลประยุกต์)

ก (นาม.ปุง.หรือ นปุง.) “ขอบเขต” (พูดถึงการรับรู้อารมณ์ ฯลฯ), วิสัย, อารมณ์, อาหาร

ข (จริยศาสตร์) ทางดำเนิน (เช่น อริยานํ โคจเร รตา)

โคจร ป.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

ทุ่งเลี้ยงวัว, อาหารวัว, อาหาร, อารมณ์, ที่ควรเที่ยวไป.

โคจร (ประมวลศัพท์)

“ที่โคเที่ยวไป”, “เที่ยวไปดังโค”;

1. ที่ซึ่งอินทรีย์ทั้งหลาย มีตาเป็นต้น ท่องเที่ยวไป ได้แก่ อารมณ์

2. สถานที่ที่เที่ยวไปเสมอ หรือไปเป็นประจำ เช่น ที่ภิกษุไปเที่ยวบิณฑบาต, บุคคลหรือสถานที่ที่ไปมาหาสู่

3. เที่ยวไป, แวะเวียนไป, ดำเนินไปตามวิถี เช่น ดวงดาวโคจร; การดำเนินไปในวิถีแห่งการปฏิบัติ เช่น ในการเจริญสมาธิ ซึ่งจะก้าวไปด้วยดีได้ ต้องมีสติสัมปชัญญะที่จะให้รู้จักหลีกเว้นธรรมที่ไม่เหมาะไม่เอื้อ และเสพธรรมอันเอื้อเกื้อกูล เป็นต้น

อโคจร

บุคคลและสถานที่อันภิกษุไม่ควรไปมาหาสู่ มี ๖ คือ หญิงแพศยา หญิงหม้าย สาวเทื้อ ภิกษุณี บัณเฑาะก์ (กะเทย) และร้านสุรา

โคจร, โคจร-

  [-จอน, -จะระ-] น. อารมณ์ เช่น มีพุทธานุสติเป็นโคจร. (ป., ส.).ก. เดินไปตามวิถี เช่น ดวงอาทิตย์โคจร ดวงจันทร์โคจรรอบโลก, เที่ยว เช่น โคจรมาพบกัน, คํานี้โดยมากใช้แก่ดาวนพเคราะห์, เมื่อว่าเฉพาะทางที่พระอาทิตย์โคจร มีจุดสุดอยู่ ๖ แห่งที่อยู่ตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ คือ ครีษมายัน กับ เหมายัน คู่หนึ่ง, วสันตวิษุวัต กับ ศารทวิษุวัต คู่หนึ่ง, พสุสงกรานต์ ๒ แห่ง คู่หนึ่ง. (ป., ส. โคจร ว่า การเที่ยวไปของดวงอาทิตย์).

โคจรคาม

  [โคจะระ-] น. หมู่บ้านที่ภิกษุไปบิณฑบาตเสมอ.

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย