โอปปาติกะ (บาลีวันละคำ 3,750)
โอปปาติกะ
ผุดเกิดขึ้น – 1 ในกำเนิดทั้ง 4
“โอปปาติกะ” เขียนแบบบาลีเป็น “โอปปาติก” (เขียนแบบไทยมีสระ อะ เขียนแบบบาลีไม่มีสระ อะ)
รากศัพท์ตามที่แสดงไว้ในหนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) ว่ามาจาก อุป (คำอุปสรรค = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + ปตฺ (ธาตุ = ไป) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ (ณี > อี), “ทีฆะต้นธาตุ” คือ อะ ที่ ป-(ตฺ) เป็น อา (ปตฺ > ปาต) + ณิก ปัจจัย, ลบ ณ (ณิก > อิก) “ลบสระหน้า” คือ อี ที่ (อุปปา)-ตี (อุปปาตี > อุปปาต), แผลง อุ ที่ อุ-(ป) เป็น โอ (อุป > โอป)
: อุป + ปตฺ = อุปปตฺ + ณี = อุปปตณี > (ลบ ณ) อุปปตี > (ทีฆะต้นธาตุ) อุปปาตี + ณิก = อุปปาตีณิก > (ลบสระหน้า) อุปปาตณิก > (ลบ ณ) อุปปาติก > (แผลง อุ เป็น โอ) โอปปาติก แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้มีอัตภาพที่อุบัติขึ้นทันที” (2) “ผู้เกิดเหมือนผุดขึ้นมา (เว้นจากไข่ ครรภ์ และไคล)”
ผู้เขียนบาลีวันละคำมีความเห็นว่า คำแปลตามศัพท์ที่ว่า “ผู้มีอัตภาพที่อุบัติขึ้นทันที” และ “ผู้เกิดเหมือนผุดขึ้นมา” ส่องความว่า คำอุปสรรคหน้าธาตุน่าจะเป็น อุ ( = ขึ้น, นอก) + ป ( = ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก), แผลง อุ เป็น โอ)
: อุ + ป + ปตฺ = อุปปตฺ … = โอปปาติก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดขึ้นข้างหน้า” หรือ “ผู้เกิดขึ้นก่อน” สอดคล้องกับคำที่มักเรียกกันว่า “ผู้ลอยเกิด” หรือ “ผู้ผุดเกิด”
ถ้าเป็น อุป ( = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + ปตฺ ( = เกิด)
: อุป + ปตฺ = อุปปตฺ … = โอปปาติก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เข้าไปเกิด” หรือ “ผู้เกิดใกล้ๆ” ไม่ส่องความว่า “ผู้ลอยเกิด” หรือ “ผู้ผุดเกิด”
นี่เป็นเพียงความเข้าใจ ซึ่งอาจผิดก็ได้ ขอฝากนักเรียนบาลีช่วยพิจารณา หรือท่านที่มีหลักฐานแน่นอนจะกรุณานำเสนอเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “โอปปาติก” ว่า arisen or reborn without visible cause [i. e. without parents], spontaneous rebirth, apparitional rebirth (ผู้ลอยเกิดหรือผุดเกิด [คือปราศจากพ่อแม่], ผู้เกิดพร้อมทันที, โอปปาติกะกำเนิด)
“โอปปาติก” เขียนแบบไทยไทยเป็น “โอปปาติกะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“โอปปาติกะ : (คำนาม) ผู้เกิดผุดขึ้นโดยไม่ต้องอาศัยพ่อแม่ อาศัยอดีตกรรม ได้แก่เทวดา พรหม สัตว์นรก เปรต อสุรกาย, อุปปาติกะ ก็เรียก. (ป.).”
“โอปปาติกะ” เป็น 1 ในกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์ คือ ชลาพุชะ อัณฑชะ สังเสทชะ และ โอปปาติกะ
ขยายความ :
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แสดงความหมายแต่ละอย่างของกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์ไว้ดังนี้ –
…………..
(1) ชลาพุชะ, ชลามพุชะ: สัตว์เกิดในครรภ์ ได้แก่มนุษย์ และสัตว์เดียรัจฉานที่ออกลูกเป็นตัว
(2) อัณฑชะ: สัตว์เกิดในไข่ คือออกไข่เป็นฟองแล้วจึงฟักออกเป็นตัว เช่น ไก่ นก จิ้งจก เป็นต้น
(3) สังเสทชะ: สัตว์เกิดในของชื้นแฉะโสโครก เช่น หมู่หนอน
(4) โอปปาติกะ: สัตว์เกิดผุดขึ้น คือ เกิดผุดขึ้นมาและโตเต็มตัวในทันใด ตายก็ไม่ต้องมีเชื้อหรือซากปรากฏ เช่นเทวดาและสัตว์นรก เป็นต้น; บาลีว่า รวมทั้งมนุษย์บางพวก
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [171] แสดงความหมายแต่ละอย่างของกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์อีกนัยหนึ่งไว้ดังนี้ –
…………..
โยนิ 4 กำเนิด, แบบหรือชนิดของการเกิด (ways or kinds of birth; modes of generation)
1. ชลาพุชะ สัตว์เกิดในครรภ์ คือ คลอดออกมาเป็นตัว เช่น คน โค สุนัข แมว เป็นต้น (the viviparous; womb-born creatures)
2. อัณฑชะ สัตว์เกิดในไข่ คือ ออกไข่เป็นฟองก่อนแล้วจึงฟักเป็นตัว เช่น นก เป็ด ไก่ เป็นต้น (the oviparous; egg-born creatures)
3. สังเสทชะ สัตว์เกิดในไคล คือ เกิดในของชื้นแฉะหมักหมมเน่าเปื่อย ขยายแพร่ออกไปเอง เช่น กิมิชาติบางชนิด (putrescence-born creatures; moisture-born creatures)
4. โอปปาติกะ สัตว์เกิดผุดขึ้น คือ เกิดผุดเต็มตัวในทันใด ได้แก่ เทวดา สัตว์นรก มนุษย์บางพวก และเปรตบางพวก ท่านว่า เกิดและตาย ไม่ต้องมีเชื้อหรือซากปรากฏ (spontaneously born creatures; the apparitional)
…………..
แถม:
ในวงการชาววัด คำว่า “โอปปาติกะ” เป็นสำนวน (slang สแลง: ถ้อยคําหรือสํานวนที่ใช้เข้าใจกันเฉพาะกลุ่มหรือชั่วระยะเวลาหนึ่ง ไม่ใช่ภาษาที่ยอมรับกันว่าถูกต้อง) หมายถึง พระภิกษุซึ่งมักเป็นระดับเถระที่มีสำนักหลักแหล่งอยู่ในวัดหนึ่ง แต่ได้รับแต่งตั้งให้ไปดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสอีกวัดหนึ่ง โดยที่ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องกับวัดนั้นหรือไม่เคยเติบโตอยู่ในวัดนั้นมาแต่เดิม
กรณีเช่นนี้จะเรียกรู้กันเป็นสำนวนว่า “มาแบบโอปปาติกะ”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: มาแบบไหนก็สำคัญ
: แต่จะไปแบบไหนสำคัญกว่า
#บาลีวันละคำ (3,750)
18-9-65
…………………………….
…………………………….