สัมโมทนียกถา (บาลีวันละคำ 4,053)
สัมโมทนียกถา
ฟังกันมา บางทีก็ไม่รู้ว่ามาอย่างไร
อ่านว่า สำ-โม-ทะ-นี-ยะ-กะ-ถา
ประกอบด้วยคำว่า สัมโมทนีย + กถา
(๑) “สัมโมทนีย”
เขียนแบบบาลีเป็น “สมฺโมทนีย” อ่านว่า สำ-โม-ทะ-นี-ยะ แยกศัพท์เป็น สมฺโมทน + อนีย ปัจจัย
(ก) “สมฺโมทน” อ่านว่า สำ-โม-ทะ-นะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + มุทฺ (ธาตุ = ยินดี, ชื่นชม) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ), แผลง อุ ที่ มุ-(ทฺ) เป็น โอ (มุทฺ > โมท)
: สํ + มุทฺ = สํมุทฺ + ยุ > อน = สํมุทน > สมฺมุทน > สมฺโมทน แปลตามศัพท์ว่า “การยินดีร่วมกัน” หมายถึง ความพอใจ, ความบันเทิงใจ, อภินันทนาการ (satisfaction, rejoicing, compliment)
(ข) สมฺโมทน + อนีย = สมฺโมทนีย (สำ-โม-ทะ-นี-ยะ) แปลว่า “ควรแก่การยินดีร่วมกัน”
(๒) “กถา”
รากศัพท์มาจาก กถฺ (ธาตุ = กล่าว) + อ (อะ) ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: กถฺ + อ = กถ + อา = กถา แปลตามศัพท์ว่า “เรื่องอันท่านกล่าวไว้”
“กถา” ในภาษาบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) การพูด, การคุย, การสนทนา (talk, talking, conversation)
(2) ถ้อยคำ, เทศนา, ปาฐกถา (speech, sermon, discourse, lecture)
(3) เรื่องยาวๆ (a longer story)
(4) คำพูด, ถ้อยคำ, คำแนะนำ (word, words, advice)
(5) การอธิบาย, การขยายเนื้อความ (explanation, exposition)
(6) การสนทนาหรืออภิปราย (discussion)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“กถา : (คำนาม) ถ้อยคํา, เรื่อง, คําอธิบาย, คํากล่าว. (ป.).”
สมฺโมทนีย + กถา = สมฺโมทนียกถา (สำ-โม-ทะ-นี-ยะ-กะ-ถา) แปลว่า “ถ้อยคำอันควรแก่การยินดีร่วมกัน”
“สมฺโมทนียกถา” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สัมโมทนียกถา”
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –
…………..
สัมโมทนียกถา : “ถ้อยคำเป็นที่บันเทิงใจ”, คำต้อนรับทักทาย, คำปราศรัย; ปัจจุบันนิยมเรียกสุนทรพจน์ที่พระสงฆ์กล่าวว่า สัมโมทนียกถา.
…………..
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สัมโมทนียกถา : (คำนาม) ถ้อยคําที่แสดงความชื่นชมยินดี เป็นที่ชุ่มชื่นใจแก่ผู้ฟังหรือผู้อ่าน. (ป., ส.).”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าไม่พูดให้ชื่นใจ
: ก็อย่าพูดให้ช้ำใจ
#บาลีวันละคำ (4,053)
18-7-66
…………………………….
…………………………….