อนาคตังสญาณ (บาลีวันละคำ 4,149)

อนาคตังสญาณ

จะเอาแค่ทายอนาคตถูก

หรือจะไปให้ถึงแก้ปัญหาได้

อ่านว่า อะ-นา-คะ-ตัง-สะ-ยาน

ประกอบด้วยคำว่า อนาคต + อังส + ญาณ

(๑) “อนาคต” 

บาลีอ่านว่า อะ-นา-คะ-ตะ มาจาก น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) แผลงเป็น อน + อาคต 

“อาคต” (อา-คะ-ตะ) รากศัพท์มาจาก อา (กลับความ) + คมฺ (ธาตุ = ไป. กลับความ = มา) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ

: อา + คมฺ + ต = อาคมต > อาคต แปลตามศัพท์ว่า “มาแล้ว”

: น > อน + อาคต = อนาคต แปลตามศัพท์ว่า “ยังไม่มา” หมายถึง ยังไม่มาถึง, อนาคต (not come yet, future)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อนาคต, อนาคต– : (คำวิเศษณ์) ยังไม่มาถึง. (คำนาม) เวลาภายหน้า. (ป., ส.).”

(๒) “อังส” 

เขียนแบบบาลีเป็น “อํส” อ่านว่า อัง-สะ รากศัพท์มาจาก –

(1) อนฺ (ธาตุ = มีชีวิตอยู่) + ส ปัจจัย, แปลง นฺ ที่สุดธาตุเป็นนิคหิต (อนฺ > อ + อํ = อํ)

: อนฺ > อ + อํ = อํ + ส = อํส แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องดำรงชีวิต” 

(2) อมฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ส ปัจจัย, แปลง มฺ ที่สุดธาตุเป็นนิคหิต (อมฺ > อ + อํ =  อํ)

: อมฺ > อ + อํ = อํ + ส = อํส แปลตามศัพท์ว่า (1) “อวัยวะที่เป็นไป” (2) “ส่วนที่เป็นไปตามปกติ”

“อํส” ในภาษาบาลีหมายถึง – 

(1) บ่า (the shoulder)

(2) ส่วน, ข้าง (a part, side)

(3) จุด, มุม, ขอบ (point, corner, edge)

ในภาษาสันสกฤตมีคำว่า “อํศ” (-ศ ศ ศาลา) และ “อํส” (-ส ส เสือ) มีความหมายอย่างเดียวกัน

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อํศ : (สกรรมกริยา; a transitive verb.) แยกหรือแบ่ง; to separate or divide;- (คำนาม) หุ้นส่วน, ภาค, บ่า; a share, a part, a shoulder.”

อํศ – อํส ในบาลีสันสกฤตเอามาใช้ในภาษาไทยเป็น “องศา” “อังสะ” “อังสา” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) องศา : (คำนาม) หน่วยในการวัดขนาดของมุม โดยกําหนดให้มุมที่รองรับโค้ง ๑ ใน ๓๖๐ ส่วนของเส้นรอบวง มีขนาด ๑ องศา และ ๙๐ องศา เป็น ๑ มุมฉาก; หน่วยในการวัดอุณหภูมิตามชนิดของเครื่องวัด; (โหร) น. ส่วนหนึ่งของจักรราศี คือ วงกลมในท้องฟ้า แบ่งจักรราศีออกเป็น ๑๒ ราศี และแบ่ง ๑ ราศีออกเป็น ๓๐ องศา ฉะนั้นวงกลมจึงเท่ากับ ๓๖๐ องศา. (ส. อํศ).

(2) อังส-, อังสะ : (คำนาม) เรียกผ้าที่พระภิกษุสามเณรใช้ห้อยเฉวียงบ่าว่า ผ้าอังสะ; ส่วน, ภาค; ส่วนของมุม. (ป. อํส).

(3) อังสา : (คำนาม) บ่า, ไหล่. (ป., ส. อํส).

ในที่นี้ “อังส” ใช้ตามความหมายในบาลีว่า ส่วน, ข้าง (a part, side)

(๓) “ญาณ” 

บาลีอ่านว่า ยา-นะ รากศัพท์มาจาก ญา (ธาตุ = รู้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ 

: ญา + ยุ > อน = ญาน > ญาณ แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องช่วยรู้” “สิ่งที่เป็นเหตุให้รู้” “รู้สิ่งที่พึงรู้” หมายถึง ความรู้, ปัญญา 

“ญาณ” ในความหมายพิเศษ หมายถึงปัญญาหยั่งรู้หรือกําหนดรู้ความจริงอย่างใดอย่างหนึ่งได้อย่างแจ่มชัดจนเกิดความสว่างไสวในดวงจิต หรือความสามารถหยั่งรู้เป็นพิเศษถึงเหตุการณ์ในอดีต ปัจจุบัน และอนาคต

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ญาณ, ญาณ– : (คำนาม) ปรีชาหยั่งรู้หรือกําหนดรู้ที่เกิดจากอํานาจสมาธิ, ความสามารถหยั่งรู้เป็นพิเศษ. (ป.; ส. ชฺญาน).”

การประสมคำ :

๑ อนาคต + อํส = อนาคตํส (อะ-นา-คะ-ตัง-สะ) แปลว่า “ส่วนอนาคต” หมายถึง เหตุการณ์ในอนาคต

๒ อนาคตํส + ญาณ = อนาคตํสญาณ (อะ-นา-คะ-ตัง-สะ-ยา-นะ) แปลว่า “ญาณอันเป็นไปในส่วนอนาคต” หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้เหตุการณ์ในอนาคต

“อนาคตํสญาณ” ใช้ในภาษไทยเป็น “อนาคตังสญาณ” (อะ-นา-คะ-ตัง-สะ-ยาน) คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกความหมายของ “อนาคตังสญาณ” ไว้ดังนี้ –

…………..

อนาคตังสญาณ : ญาณหยั่งรู้ส่วนอนาคต, ปรีชากำหนดรู้คาดผลข้างหน้า อันสืบเนื่องจากเหตุในปัจจุบันหรือในอนาคตก่อนเวลานั้น (ข้อ ๒ ในญาณ ๓)

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [72] แสดงญาณ 3 ไว้ดังนี้ –

…………..

ญาณ 3 (ความหยั่งรู้, ปรีชาหยั่งรู้ — Ñāṇa: insight; knowledge)

1. อตีตังสญาณ (ญาณหยั่งรู้ส่วนอดีต, รู้อดีตและสาวหาเหตุปัจจัยอันต่อเนื่องมาได้ — Atītaṁsa-ñāṇa: insight into the past; knowledge of the past)

2. อนาคตังสญาณ (ญาณหยั่งรู้ส่วนอนาคต, รู้อนาคต หยั่งผลที่จะเกิดสืบต่อไปได้ — Anāgataṁsa-ñāṇa: insight into the future; knowledge of the future)

3. ปัจจุปปันนังสญาณ (ญาณหยั่งรู้ส่วนปัจจุบัน, รู้ปัจจุบัน กำหนดได้ถึงองค์ประกอบและเหตุปัจจัยของเรื่องที่เป็นไปอยู่ — Paccuppannaṁsa-ñāṇa: insight into the present; knowledge of the present)

…………..

แถม : แปลกแต่จริง

โหรสมัยใหม่ทายว่าจะเกิดสงครามโลกครั้งที่ 3 อันเป็นมหาภัยของมนุษย์ มีคนนำมาบอกกล่าวและตื่นเต้นเห็นเป็นเรื่องอัศจรรย์กันมากมาย 

แต่ทำอย่างไรจึงจะยับยั้งไม่ให้เกิดสงครามโลกได้ โหรสมัยใหม่บอกไม่ได้

พระพุทธเจ้าของเรานั้นท่านเลิศล้ำ มีญาณทั้งเรื่องในอดีต ปัจจุบัน และอนาคตครบถ้วนบริบูรณ์ นอกจากจะทรงบอกถึงมหาภัยในอนาคตของมนุษย์ได้อย่างถูกต้องแล้ว ยังทรงแสดงหนทางดำเนินเพื่อให้พ้นจากภัยนั้นไว้ให้ด้วย 

แต่น่าเสียดาย ไม่มีใครตื่นเต้นเห็นเป็นอัศจรรย์ ทั้งผู้ที่จะดำเนินตามหนทางที่ทรงขี้ไว้ให้ก็มีน้อยที่สุด

…………..

ดูก่อนภราดา!

: หนทางอันเกษมมีอยู่

: แต่คนที่จะดำเนินตามทางนั้นไม่มี

#บาลีวันละคำ (4,149)

22-10-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….