อวันทิยะ (บาลีวันละคำ 4,449)
อวันทิยะ
คนที่พระไม่ควรไหว้
ถ้าพระขืนทำลงไป ก็จะกลายเป็นพระที่คนไม่ควรไหว้
อ่านว่า อะ-วัน-ทิ-ยะ
“อวันทิยะ” เขียนแบบบาลีเป็น “อวนฺทิย” อ่านว่า อะ-วัน-ทิ-ยะ รากศัพท์มาจาก น + วนฺทิย
(๑) “น”
อ่านว่า นะ เป็นศัพท์จำพวกนิบาต แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not)
(๒) “วนฺทิย” อ่านว่า วัน-ทิ-ยะ รากศัพท์มาจาก วนฺทฺ (ธาตุ = ไหว้, กราบ) + อิย ปัจจัย
: วนฺทฺ + อิย = วนฺทิย (วัน-ทิ-ยะ) แปลตามศัพท์ว่า “เป็นที่ตั้งแห่งการไหว้” หมายถึง ควรไหว้
น + วนฺทิย แปลง น เป็น อ ตามกฎการประสมของ น + กล่าวคือ :
(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ แปลง น เป็น อ–
(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ (อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ) แปลง น เป็น อน–
ในที่นี้ “วนฺทิย” ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ คือ ว– จึงแปลง น เป็น อ
: น + วนฺทิย = นวนฺทิย > อวนฺทิย (อะ-วัน-ทิ-ยะ) แปลตามศัพท์ว่า ว่า “ไม่เป็นที่ตั้งแห่งการไหว้” หมายถึง ไม่ควรไหว้
ขยายความ :
ตามหลักพระธรรมวินัย ภิกษุต้องแสดงความเคารพกันตามลำดับอาวุโส แต่มีบางกรณีที่พระวินัยกำหนดไว้ว่าไม่ต้องแสดงความเคารพ
นอกจากภิกษุด้วยกันแล้ว ยังมีบุคคลอื่น ๆ อีกที่ภิกษุไม่ต้องแสดงความเคารพ
เรื่องนี้เป็นเรื่องที่พระอุบาลีทูลถาม พระพุทธองค์ตรัสตอบ ท่านบันทึกไว้ในอุปาลิปัญจกะ คัมภีรปริวาร วินัยปิฎก พระไตรปิฎกเล่ม 8 ข้อ 1225 ขอนำมาเสนอเป็นความรู้ ดังนี้
…………..
บุคคลที่พระไม่ควรไหว้ กลุ่มที่ 1
(พระกับพระด้วยกัน)
(1) อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังเข้าไปสู่ละแวกบ้าน อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(2) รจฺฉํ คโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังอยู่บนถนน อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(3) โอตมสิโก อวนฺทิโย
ภิกษุผู้อยู่ในที่มืด อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(4) อสมนฺนาหรนฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุผู้กำลังทำธุระยุ่งอยู่ อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(5) สุตฺโต อวนฺทิโย ฯ
ภิกษุกำลังหลับ อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
…………..
บุคคลที่พระไม่ควรไหว้ กลุ่มที่ 2
(พระกับพระด้วยกัน)
(1) ยาคุปาเน อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังดื่มยาคู อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(2) ภตฺตคฺเค อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังอยู่ในโรงอาหาร อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(3) เอกาวตฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุผู้เป็นคู่อริ อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(4) อญฺญาวิหิโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังเหม่อลอย อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(5) นคฺโค อวนฺทิโย ฯ
ภิกษุกำลังเปลือยกาย อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
…………..
บุคคลที่พระไม่ควรไหว้ กลุ่มที่ 3
(พระกับพระด้วยกัน)
(1) ขาทนฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังเคี้ยว (หมายถึงกำลังฉันของอื่นนอกเวลาฉันตามปกติ เช่นฉันผลไม้เป็นต้น) อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(2) ภุญฺชนฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังฉัน อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(3) อุจฺจารํ กโรนฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังถ่ายอุจจาระ อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(4) ปสฺสาวํ กโรนฺโต อวนฺทิโย
ภิกษุกำลังถ่ายปัสสาวะ อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(5) อุกฺขิตฺตโก อวนฺทิโย ฯ
ภิกษุถูกสงฆ์ยกวัตร (คืออยู่ในระหว่างถูกลงโทษ) อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
…………..
บุคคลที่พระไม่ควรไหว้ กลุ่มที่ 4
(พระกับพระด้วยกันและกับผู้ที่ไม่ใช่พระ)
(1) ปุเร อุปสมฺปนฺเนน ปจฺฉา อุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย
ภิกษุผู้อุปสมบททีหลัง อันภิกษุผู้อุปสมบทก่อนไม่ควรไหว้
(2) อนุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย
อนุปสัมบัน (คือผู้ที่ไม่ใช่ภิกษุ เช่นสามเณรเป็นต้น) อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(3) นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร อธมฺมวาที อวนฺทิโย
ภิกษุแก่พรรษากว่า แต่มีสังวาสต่างกัน (เช่นคนละนิกาย) และสอนผิดหลักธรรมวินัย อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(4) มาตุคาโม อวนฺทิโย
สตรี อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(5) ปณฺฑโก อวนฺทิโย ฯ
บัณเฑาะก์ (บุคคลที่มีพฤติกรรมเบี่ยงเบนทางเพศ) อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
…………..
บุคคลที่พระไม่ควรไหว้ กลุ่มที่ 5
(พระกับพระด้วยกัน)
(1) ปาริวาสิโก อวนฺทิโย
ภิกษุอยู่ปริวาส อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(2) มูลาย ปฏิกสฺสนารโห อวนฺทิโย
ภิกษุผู้ควรชักเข้าหาอาบัติเดิม อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(3) มานตฺตารโห อวนฺทิโย
ภิกษุผู้ควรมานัต อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(4) มานตฺตจาริโก อวนฺทิโย
ภิกษุประพฤติมานัต อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
(5) อพฺภานารโห อวนฺทิโย ฯ
ภิกษุผู้ควรอัพภาน อันภิกษุทั้งหลายไม่ควรไหว้
หมายเหตุ: กลุ่มนี้เป็นกรณีที่ภิกษุต้องอาบัติสังฆาทิเสส กำลังอยู่ในระหว่างปฏิบัติการตามขั้นตอนต่าง ๆ ตามพระธรรมวินัย เพื่อให้พ้นจากอาบัติ ภิกษุเช่นนี้ภิกษุด้วยกันไม่ต้องไหว้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าชาววัดวิปริตไม่คิดจะศึกษาพระธรรมวินัย
: ชาวบ้านที่ไม่อยากให้ศาสนาบรรลัยก็ต้องช่วยกันศึกษา
#บาลีวันละคำ (4,449)
17-8-67
…………………………….
…………………………….