องก์ ก ไก่ (บาลีวันละคำ 4,743)
องก์ ก ไก่
คำที่วัดใจว่ามีสติกันบ้างหรือเปล่า
ถ้ามีคนบอกว่า “ละ-คอน-เรื่อง-นี้-มี สาม-อง”
คำที่พูดว่า -อง สะกดอย่างไร?
เชื่อได้เลยว่า ร้อยทั้งร้อยจะสะกดเป็น “องค์” ค ควายการันต์ อันเป็นคำที่คุ้นตาคุ้นมือ
“ละ-คอน-เรื่อง-นี้-มี สาม-อง”
คำที่พูดว่า -อง สะกดเป็น “องก์” ก ไก่ การันต์
“องก์” ก ไก่ การันต์ บาลีเป็น “องฺก” อ่านว่า อัง-กะ รากศัพท์มาจาก องฺกฺ (ธาตุ = เครื่องหมาย, กำหนด; ไป, ถึง, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย
: องฺกฺ + อ = องฺก (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งเป็นเครื่องอันเขากำหนด” (คือเขาใช้เป็นเครื่องหมาย) (2) “สิ่งที่ทำให้เป็นไป”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปลไว้ดังนี้ –
ความหมายที่ (1): องก์, เครื่องหมาย, ตรา, ตำหนิ, รอย
ความหมายที่ (2): พก, ตัก, สะเอว, สีข้าง, คบไม้
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ มีคำว่า “องฺก” 2 คำ แปลไว้ดังนี้ –
“องฺก” (1) sign, mark, brand (เครื่องหมาย, รอย, ตรา)
“องฺก” (2) –
(ก) a hook (ตาขอ)
(ข) the lap [i. e. the bent position] or the hollow above the hips where infants are carried by Hindoo mothers or nurses (ตัก [คือตำแหน่งที่โค้ง] หรือแอ่งเหนือตะโพกซึ่งมารดาชาวฮินดูหรือคนเลี้ยงเด็กให้เด็กนั่ง)
บาลี “องฺก” สันสกฤตก็เป็น “องฺก”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“องฺก : (คำนาม) ‘องก์,’ เครื่องหมาย, ที่, สีข้าง, สะเอว, ฉากหรือชุดของบทลคร, ความผิด, เส้น, สาย, แนว, อนุรูปยุทธ, เครื่องประดับ, ที่อาศรัย, ความใกล้ชิด, ตอน, หมวด, บั้น, ศูนย์, ตัวเลข; a mark, a spot, the flank, waist, the act of a play, fault, a line, a stroke, mimic war, an ornament or decoration, a bode, nearness or proximity, a part, a chapter or section, a cipher (an arithmetical sign).”
…………..
หมายเหตุ: ความหมายอีกอย่างหนึ่งของคำว่า “องฺก” ที่ไม่ปรากฏชัดในคำแปลตามที่ยกมาข้างต้น คือ “องฺก” หมายถึง “หน้าหนังสือ” (page) ได้ด้วย ดังจะพบได้ในคัมภีร์ภาษาบาลีของไทยเรา ตอนท้ายเล่มที่บอกบัญชีค้นคำ (นามานุกรม, ปทานุกรม, อักขรานุกรม) เหนือตัวเลขบอกหน้าจะเป็นคำบาลีว่า “องฺเก” แปลว่า “ในหน้า…” = คำนั้น ๆ อยู่ “ในหน้า” ที่เท่าไร
…………..
“องฺก” ในภาษาไทยใช้เป็น “องก์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“องก์ : (คำนาม) ตอนหนึ่ง ๆ ในบทละคร แต่ละตอนอาจมีเพียงฉากเดียวหรือหลายฉากก็ได้. (ป., ส. องฺก).”
ถ้ามีคำบอกว่า “ละ-คอน-เรื่อง-นี้-มี สาม-อง”
แล้วให้เขียนตามคำบอก ร้อยทั้งร้อยจะเขียนว่า “ละครเรื่องนี้มี 3 องค์”
ให้คนที่รู้ภาษาไทยอ่าน ก็จะบอกว่า เขียนผิด คำว่า “อง” ในที่นี้ต้องสะกดเป็น “องก์” ก ไก่ การันต์ ไม่ใช่ “องค์” ค ควาย การันต์
เพราะฉะนั้น คำบอกว่า “ละ-คอน-เรื่อง-นี้-มี สาม-อง” จึงต้องเขียนว่า “ละครเรื่องนี้มี 3 องก์” – องก์ ก ไก่ การันต์
“องก์” ก ไก่ การันต์ กับ “องค์” ค ควาย การันต์ เป็นคนละคำกัน
แถม :
“องค์” (ค ควาย การันต์) บาลีเป็น “องฺค” อ่านว่า อัง-คะ รากศัพท์มาจาก องฺคฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป; รู้) + อ (อะ) ปัจจัย
: องฺคฺ + อ = องฺค แปลตามศัพท์ว่า (1) “ร่างที่เดินได้” (2) “เหตุเป็นเครื่องรู้ที่เกิด” คือทำให้รู้ต้นกำเนิด (3) “ส่วนอันเขารู้ว่าเป็นอวัยวะ”
“องฺค” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีหมายถึง ส่วนของร่างกาย, แขนขา, ชิ้นส่วน, ส่วนประกอบ, เหตุ, เครื่องหมาย (part of the body, a limb, part, member, cause, reason, status symbol); ส่วนประกอบของทั้งหมด หรือของระบบ หรือขององค์ (a constituent part of a whole or system or collection)
“องฺค” ในภาษาไทยใช้เป็น “องค์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(๑) ส่วนของร่างกาย, อวัยวะ, (ราชาศัพท์) ตัว (ใช้แก่หม่อมเจ้า) เช่น รู้สึกองค์ แต่งองค์.
(๒) ส่วนย่อยที่เป็นองค์ประกอบ เช่น มรรคมีองค์ ๘.
(๓) ในราชาศัพท์ใช้เป็นลักษณนามเรียกอวัยวะ สิ่งของ หรือคำพูด เป็นต้น ของกษัตริย์หรือเจ้านาย เช่น พระทนต์ ๑ องค์ (ฟัน ๑ ซี่) พระสุพรรณภาชน์ ๑ องค์ พระศรี ๑ องค์ (หมาก ๑ คำ) พระที่นั่ง ๑ องค์ พระบรมราโชวาท ๒ องค์.
(๔) ลักษณนามใช้เรียกสิ่งที่เคารพบูชาบางอย่างในทางศาสนา เช่น พระพุทธรูป ๑ องค์ พระเจดีย์ ๒ องค์, (ภาษาปาก) ลักษณนามใช้เรียกภิกษุสามเณร เช่น ภิกษุ ๑ องค์.
…………..
ดูก่อนภราดา!
: กองทัพมีไว้สำหรับรักษาเอกราช
: ภาษาอันเป็นสมบัติวัฒนธรรมของชาติ ทุกคนต้องช่วยกันรักษา
#บาลีวันละคำ (4,743)
7-6-68
…………………………….
…………………………….