ไพชยนต์ (บาลีวันละคำ 4,842)

20 พฤศจิกายน 2025 suriyan bunthae

ไพชยนต์

เป็นคน หรือเป็นใคร หรือคืออะไร

อ่านว่า ไพ-ชะ-ยน

“ไพชยนต์” รูปคำบาลีศัพท์เดิมเป็น “วิชยนฺต” อ่านว่า วิ-ชะ-ยัน-ตะ แยกศัพท์เป็น วิชย + อนฺต

(๑) “วิชย”

อ่านว่า วิ-ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + ชิ (ธาตุ = ชนะ) + อ (อะ) ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย)

: วิ + ชิ = วิชิ > วิเช > วิชย + อ = วิชย แปลตามศัพท์ว่า “การชนะอย่างวิเศษ” หมายถึง ชัยชนะ; ความมีชัย, การปราบหรือพิชิต (victory; conquering, mastering; triumph over)

(๒) “อนฺต”

อ่านว่า อัน-ตะ รากศัพท์มาจาก อมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ต ปัจจัย, แปลง ม ที่สุดธาตุเป็น น (อมฺ > อนฺ)

: อมฺ > อน + ต = อนฺต (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ถึงที่สุด”

“อนฺต” ตามคำแปลนี้หมายถึง –

(1) ที่สุด, สำเร็จ, ที่หมาย (end, finish, goal)

(2) เขต, ชาย, ริม (limit, border, edge)

(3) ข้าง (side)

(4) ด้านตรงกันข้าม, ตรงกันข้าม, ตำแหน่งตรงกัน (opposite side, opposite, counterpart)

วิชย + อนฺต = วิชยนฺต (วิ-ชะ-ยัน-ตะ) แปลตามศัพท์ว่า “ที่สุดแห่งชัยชนะ”

“วิชยนฺต” เป็น “ไพชยนต์” ได้อย่างไร?

๑ แผลง “วิชยนฺต” เป็น “เวชยนฺต”

๒ แผลง “เวชยนฺต” เป็น “ไวชยนฺต”

๓ แผลง “ไวชยนฺต” เป็น “ไพชยนฺต”

๔ “ไพชยนฺต” เขียนแบบไทยเป็น “ไพชยนต์”

ขยายความ :

วิชยนฺต > เวชยนฺต > ไวชยนฺต > ไพชยนฺต > ไพชยนต์ มีความหมายว่าอย่างไร?

ไพชยนต์” แปลตามศัพท์ว่า “ที่สุดแห่งชัยชนะ” หมายถึง –

(1) สิ่งที่เกิดขึ้นหลังจากมีชัยชนะแล้ว หรือ –

(2) สิ่งที่นำชัยชนะมาให้ในที่สุด

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “เวชยันต์” และ “ไพชยนต์” บอกไว้ดังนี้ –

(1) เวชยันต์ : (คำนาม) ชื่อวิมานหรือรถของพระอินทร์. (ป.; ส. ไวชยนฺต).

(2) ไพชยนต์ : (คำนาม) ชื่อรถและวิมานของพระอินทร์; ปราสาททั่วไปของหลวง; ธงของพระอินทร์. (ส. ไวชยนฺต, ไวชยนฺตี; ป. เวชยนฺต).

เป็นอันว่า ตามพจนานุกรมฯ “เวชยันต์” และ “ไพชยนต์” หมายถึง

– วิมานของพระอินทร์

– รถของพระอินทร์

– ธงของพระอินทร์

– ปราสาททั่วไปของหลวง

…………..

หนังสือ “คำศัพท์ที่เกี่ยวเนื่องกับงานพระราชพิธีพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช” กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม จัดพิมพ์เผยแพร่ มีคำว่า “เวชยันตราชรถ” อธิบายไว้ดังนี้ –

…………..

เวชยันตราชรถ : เป็นราชรถ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อเชิญพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ในงานพระเมรุคู่กับพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี ซึ่งทรงใช้พระมหาพิชัยราชรถ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๒ หลังจากนั้นจึงใช้เวชยันตราชรถเป็นราชรถรองในงานพระเมรุพระมหากษัตริย์รัชกาลต่อมาจนถึงงานพระเมรุพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายหลังเมื่อพระมหาพิชัยราชรถเกิดชำรุด ในงานพระเมรุพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ จึงใช้เวชยันตราชรถเป็นราชรถทรงพระบรมศพ โดยออกหมายกำหนดการเรียกว่า “พระมหาพิชัยราชรถ” และไม่มีราชรถรองในริ้วขบวน

…………..

คำว่า “ไพชยนต์” ยังเป็นคำประกอบชื่ออื่น ๆ อีก เช่น

– พระที่นั่งจักรวรรดิไพชยนต์ สมัยอยุธยา สมเด็จพระเจ้าปราสาททองโปรดให้สร้างขึ้นใกล้กับวัดพระศรีสรรเพชญ

– ไพชยนตสุรกาญจน์ ที่อยู่ของอสุรพรหมที่เนินเขาจักรวาล (ตามหนังสือ สมัญญาภิธานรามเกียรติ์ ของ นาคะประทีป)

– วัดไพชยนต์พลเสพย์ ที่อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ

ผู้ใฝ่รู้พึงศึกษาสืบค้นหาความรู้เกี่ยวกับคำว่า “ไพชยนต์” ต่อไปเทอญ

…………..

ดูก่อนภราดา!

ผู้ไม่ประมาทย่อมระลึกอยู่ทุกขณะ –

: ที่สุดแห่งชัยชนะมีความหมายได้หลายชนิด

: แต่ที่สุดแห่งชีวิตมีความหมายอย่างเดียวคือมรณะ

#บาลีวันละคำ (4,842)