ปฐมทัศน์ (บาลีวันละคำ 4,843)

ปฐมทัศน์

หมายถึงอะไร

อ่านว่า ปะ-ถม-มะ-ทัด

ประกอบด้วยคำว่า ปฐม + ทัศน์ 

(๑) “ปฐม” 

บาลี (ฐ ฐาน ไม่มีเชิง) อ่านว่า ปะ-ถะ-มะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ปฐฺ (ธาตุ = พูด, กล่าว; สวด) + อม (อะ-มะ) ปัจจัย

: ปฐฺ + อม = ปฐม แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งอันเขาพูดขึ้นในเบื้องต้น” (2) “บทอันเขาสวดโดยเป็นบทที่สูงสุด”

(2) ปถฺ (ธาตุ = นับ) + อม (อะ-มะ) ปัจจัย, แปลง ถฺ เป็น ฐฺ 

: ปถฺ + อม = ปถม > ปฐม แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขานับในเบื้องต้น” 

“ปฐม” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) เป็นปูรณสังขยา (เลขบอกลำดับที่): ที่หนึ่ง, ขึ้นหน้าที่สุด, ก่อน (the first, foremost, former) 

(2) เป็นคุณนาม: ชั้นต้น, เป็นครั้งแรก (at first, for the first time) 

(3) เป็นส่วนแรกของสมาส: ครั้งแรก, เร็วๆ นี้, ใหม่ๆ, เพิ่ง (first, recently, newly, just)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ปฐม, ปฐม– : (คำวิเศษณ์) ประถม, ลำดับแรก, ลำดับเบื้องต้น; ชั้นที่ ๑, เรียกเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นที่ ๑ ในตระกูลจุลจอมเกล้าว่า ปฐมจุลจอมเกล้า ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ. (ป.).”

(๒) “ทัศน์” 

บาลีเป็น “ทสฺสน” อ่านว่า ทัด-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก ทิสฺ (ธาตุ = เห็น) + ยุ ปัจจัย, แปลง ทิสฺ เป็น ทสฺส, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: ทิสฺ > ทสฺส + ยุ > อน = ทสฺสน แปลตามศัพท์ว่า “การเห็น” หมายถึง –

(1) การเห็น, การมองดู, การสังเกต, สิ่งที่ปรากฏ, รูปร่าง (seeing, looking; noticing; sight of, appearance, look)

(2) การเล็งเห็น, เครื่องรู้เห็น, การเห็นแจ้ง, ความเห็น, ทฤษฎี (perception, faculty of apperception, insight, view, theory)

“ทสฺสน” ในภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ทัศน” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า 

“ทัศน-, ทัศน์, ทัศนะ, ทัศนา : (คำนาม) ความเห็น, การเห็น, เครื่องรู้เห็น, สิ่งที่เห็น, การแสดง, ทรรศนะ ก็ใช้. (ป. ทสฺสน; ส. ทรฺศน).”

ปฐม + ทัศน์ = ปฐมทัศน์ (ปะ-ถม-มะ-ทัด) แปลตามศัพท์ว่า “การแสดงครั้งแรก” หรือ “การเห็นครั้งแรก” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “ปฐมทัศน์” บอกไว้ว่า 

“ปฐมทัศน์ : (คำนาม) การแสดงครั้งแรก, เรียกการแสดงละครหรือการฉายภาพยนตร์รอบแรก ว่า รอบปฐมทัศน์.”

ขยายความ :

คำว่า “ปฐมทัศน์” ภาษาบาลีเป็น “ปฐมทสฺสน” อ่านว่า ปะ-ถะ-มะ-ทัด-สะ-นะ มักใช้ในความหมายว่า “การเห็นครั้งแรก” มีความหมาย 2 นัย คือ

นัยหนึ่ง หมายถึง คน 2 คนได้พบปะเจอะเจอกันเป็นเป็นครั้งแรก หรือการที่ใครได้พบเห็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งเป็นครั้งแรก

อีกนัยหนึ่ง หมายถึง การได้เห็นธรรม คือบรรลุมรรคผลในระดับเบื้องต้น กล่าวคือ บรรลุโสดาปัตติมรรค-โสดาปัตติผล ผู้บรรลุมีชื่อเรียกว่า โสดาบัน นับเป็นอริยบุคคลชั้นต้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: บุญ ทำได้ทุกเวลานาที

: ไม่ต้องรอให้มีรอบปฐมทัศน์

#บาลีวันละคำ (4,843)

15-9-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….