เพลา (บาลีวันละคำ 4,887)

29 ธันวาคม 2025 suriyan bunthae

เพลา

คำที่มีปัญหาในการอ่าน

“เพลา” เขียนอย่างนี้มีปัญหาว่า จะอ่านอย่างไร?

ขอชวนให้สังเกตคำบางคำที่สะกดแบบเดียวกัน เช่น –

เกลา

เขลา

เฉลา

เปลา

เปล่า

เหลา

คำเหล่านี้ เรามักคุ้นความหมาย

เกลา เช่น ขัดเกลา เกลี้ยงเกลา จึงไม่มีใครอ่านว่า เก-ลา

เขลา เช่น โง่เขลา จึงไม่มีใครอ่านว่า เข-ลา

เฉลา เช่น โฉมเฉลา จึงไม่มีใครอ่านว่า เฉ-ลา

เปลา เช่น ไม้ต้นนี้สูงเปลา จึงไม่มีใครอ่านว่า เป-ลา

เปล่า เช่น ขวดเปล่า แก้วเปล่า จึงไม่มีใครอ่านว่า เป-ล่า

เหลา เช่น เหลาดินสอ หรือภัตตาคาร = เหลา จึงไม่มีใครอ่านว่า เห-ลา

แต่ “เพลา” มีความหมาย 2 นัยตามข้อความแวดล้อมหรือบริบท

อ่านว่า เพ-ลา มีความหมายอย่างหนึ่ง

อ่านว่า พฺเลา (พจนานุกรมฯ เขียนคำอ่านเป็น เพฺลา) มีความหมายอีกอย่างหนึ่ง

ขอยกคำว่า “เพลา” จากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มาเสนอไว้ ณ ที่นี้ เพื่อประกอบการเรียนรู้ ดังนี้ (คำในวงเล็บ [-] คือคำอ่านตามพจนานุกรมฯ)

(1) เพลา ๑ [เพ-ลา] : (คำนาม) กาล, คราว. (ป. เวลา).

(2) เพลา ๒ [เพฺลา] : (คำนาม)

(๑) แกนสำหรับสอดในดุมรถหรือดุมเกวียน, โดยปริยายหมายถึง แกนสำหรับให้ล้อหรือใบจักรหมุน

(๒) ไม้สำหรับขึงใบเรือ.

(3) เพลา ๓ [เพฺลา] : (คำนาม) ชื่อกระดาษสาชนิดบาง โบราณใช้ร่างหนังสือด้วยดินสอดำหรือใช้ประโยชน์อย่างอื่นเช่นใช้ปิดหุ่นหัวโขนและหุ่นอื่น ๆ เรียกว่า กระดาษเพลา.

(4) เพลา ๔, เพลา ๆ [เพฺลา] : (คำวิเศษณ์) เบาลง, เบาพอประมาณ, เช่น เพลาไม้เพลามือ เพลา ๆ หน่อย.

(5) เพลา ๕ [เพฺลา] : (คำนาม) ตัก, ช่วงขาตั้งแต่เข่าถึงโคนขา, ราชาศัพท์ว่า พระเพลา. (ข. เภฺลา).

…………..

จะเห็นได้ว่า “เพลา” ตามที่พจนานุกรมฯ เก็บไว้ทั้ง 5 คำ อ่านว่า เพ-ลา คำเดียว นอกนั้นอ่านว่า เพฺลา (พฺเลา)

อ่านว่า เพ-ลา เป็นคำที่มาจากบาลี

อ่านว่า เพฺลา เป็นคำไทยที่มาจากภาษาอื่น ไม่ใช่บาลี

“เพลา” ที่อ่านว่า เพ-ลา มาจากคำบาลีว่า “เวลา”

คำว่า “เวลา” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เวลา : (คำนาม) ชั่วขณะความยาวนานที่มีอยู่หรือเป็นอยู่ โดยนิยมกำหนดขึ้นเป็นครู่ คราว วัน เดือน ปี เป็นต้น เช่น เวลาเป็นเงินเป็นทอง ขอเวลาสักครู่. (ป., ส.)”.

ในภาษาไทย เราใช้คำว่า “เวลา” ในความหมายตามพจนานุกรมนี้

แต่ในภาษาบาลี “เวลา” มีรากศัพท์มาหลายทาง จึงมีความหมายหลายอย่าง

(1) รากศัพท์มาจาก : วินาสํ ลาตีติ เวลา.

วิ (ตัดมาจากคำว่า วินาส = ความเสื่อม) + ลา (ธาตุ = ถือเอา) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ วิ เป็น เอ (วิ > เว)

: วิ + ลา = วิลา + ณ = วิลาณ > วิลา > เวลา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ถือเอาความเสื่อม” (คือเมื่อสิ่งนี้ล่วงไป ก็นำเอาความเสื่อมมาให้แก่สรรพสิ่ง)

(2) รากศัพท์มาจาก : เวลยติ ขณมุหุตฺตาทิวเสน อุปทิสียตีติ เวลา.

เวลฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: เวลฺ + อ = เวล + อา = เวลา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไปโดยเป็นขณะเป็นครู่หนึ่งเป็นต้น”

“เวลา” ตามข้อ (1) และ (2) หมายถึง เวลา, กาลเวลา (time, point of time)

(3) รากศัพท์มาจาก : วิคจฺฉนฺติ อิรา ยสฺสํ สา เวลา.

วิ (ตัดมาจากคำว่า วิคต = หายไป, ไม่มี) + อิรา (น้ำ) แผลง อิ ที่ วิ เป็น เอ (วิ > เว), แปลง ร เป็น ล

: วิ + อิรา = วิรา > เวรา > เวลา แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ปราศจากน้ำ” (คือน้ำอยู่ด้านหนึ่ง ส่วนอีกด้านหนึ่งไม่มีน้ำ)

“เวลา” ตามข้อ (3) นี้ หมายถึง ฝั่ง, ฝั่งทะเล (shore, sea-shore)

(4) รากศัพท์มาจาก : เวลยติ ปริจฺเฉทวเสน ติฏฺฐตีติ เวลา.

เวลฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: เวลฺ + อ = เวล + อา = เวลา แปลตามศัพท์ว่า “แนวที่เป็นไปโดยเป็นเครื่องกำหนด”

“เวลา” ตามข้อ (4) นี้ หมายถึง ขอบเขต, เขตแดน (limit, boundary), เกณฑ์, การจำกัด, การควบคุม (measure, restriction, control)

สรุปว่า “เวลา” มีความหมายหลายอย่าง :

(1) เวลา, กาลเวลา

(2) ฝั่ง, ฝั่งทะเล

(3) ขอบเขต, เขตแดน, เกณฑ์, การจำกัด, การควบคุม

ขยายความ :

บาลี “เวลา” สันสกฤตก็เป็น “เวลา”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“เวลา : (คำนาม) เวลา; น้ำ; เขตต์; ฝั่งสมุทร์; ความตายง่าย; พยาธิ, โรค; อาหารของพระศิวะ; พจน์; โอกาศ; ชายาของพุช; เหงือn; time; tide; a boundary; sea-shore; easy death; sickness, disease; the food of Śiva; speech; opportunity; the wife of Budha; the gums.”

“เวลา” ในบาลี แผลง ว เป็น พ ตามหลักนิยมในภาษาไทย จึงได้รูปเป็น “เพลา” อ่านว่า เพ-ลา ไม่ใช่ เพฺลา (พฺเลา)

“เพลา” ที่มาจากบาลี เป็นคนละคำกับ “เพลา” ที่มาจากภาษาอื่น

“เพลา” ที่มาจากภาษาอื่น อ่านว่า เพฺลา (พฺเลา)

“เพลา” ที่มาจากบาลี อ่านว่า เพ-ลา

พบคำว่า “เพลา” ในภาษาไทย ต้องดูข้อความแวดล้อมหรือบริบทว่าหมายถึงอะไร

หมายถึง เวลา, กาล, คราว อ่านว่า เพ-ลา

หมายถึงอย่างอื่นนอกจาก “เวลา” อ่านว่า เพฺลา (พฺเลา)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: เราไม่มีเวลาที่จะเรียนรู้ความหมายของคำได้หมดทุกคำ

: แต่เรามีเวลาที่จะปฏิบัติธรรมได้เท่ากันทุกคน

#บาลีวันละคำ (4,887)