ปริโยสาน (บาลีวันละคำ 654)

ปริโยสาน

อ่านว่า ปะ-ริ-โย-สาน

บาลีอ่านว่า ปะ-ริ-โย-สา-นะ

“ปริโยสาน” รากศัพท์คือ ปริ (= รอบ) + ย (คำประเภท “อาคม”) = ปริย + อว (คำประเภท “อุปสรรค” = ลง) แปลงเป็น โอ = ปริโย + สา (ธาตุ = จบ, สิ้นสุด) = ปริโยสา + ยุ ปัจจัย แปลงเป็น “อน” (อะ-นะ) = ปริโยสาน

: ปริ + ย = ปริย + อว > โอ = ปริโย + สา = ปริโยสา + ยุ > อน = ปริโยสาน

“ปริโยสาน” แปลตามศัพท์ว่า “การสิ้นสุดลงโดยรอบ” หมายถึง การจบลง, การสิ้นสุด, การอวสาน, การลงเอย, การลงท้าย, ปิดฉาก, ยุติ, เลิก, จบบริบูรณ์

ในภาษาบาลี คำในชุดนี้ที่มีความหมายเหมือนกัน คือ “อวสาน” (อะ-วะ-สา-นะ) และ “โอสาน” (โอ-สา-นะ)

“อวสาน” รากศัพท์มาจาก : อว + สา = อวสา + ยุ > อน = อวสาน

“โอสาน” รากศัพท์มาจาก : อว แปลงเป็น โอ + สา = โอสา + ยุ > อน = โอสาน

ในภาษาไทย พจน.42 บอกไว้ว่า –

(1) ปริโยสาน : (คำนาม) ที่สุดลงโดยรอบ (หมายความว่า ที่สุดหรือจบลงอย่างบริบูรณ์แล้ว), จบ

(2) อวสาน : (คำกริยา) จบ, สิ้นสุด; (คำนาม) การสิ้นสุด, ที่สุด

(3) โอสาน : (คำนาม) อวสาน. (บาลี. โอสาน, อวสาน; สันสกฤต. อวสาน)

ในภาษาบาลี ทั้ง 3 คำนี้ใช้เป็นคำนาม มีความหมายเหมือนกัน แต่ที่พบบ่อยและถือได้ว่าเป็นรูปคำที่สมบูรณ์ คือ “ปริโยสาน”

“ปริโยสาน” คำนี้ยังมีความหมายพิเศษออกไปอีก คือหมายถึง บรรลุเป้าหมาย, ความบริบูรณ์, ความดีเลิศ, ความเป็นพระอรหันต์ (finishing, perfection, ideal, Arahantship)

“ปริโยสาน” ในภาษาไทย ที่ได้ยินบ่อยคือ “เทสนาปริโยสาเน ..ในอวสานการเป็นที่สิ้นสุดลงแห่งพระธรรมเทศนา…” ที่พระธรรมกถึกนิยมใช้เป็นแบบแผนตอนท้ายของการแสดงธรรม ซึ่งแสดงนัยปรารถนาว่าผู้ฟังธรรมควรได้บรรลุประโยชน์สูงสุด

แต่ “ปริโยสาน” ที่ทรงคุณค่าที่สุดก็คือที่ปรากฏในคำแสดงคุณลักษณะของพระธรรมที่ว่า “อาทิกลฺยาณํ  มชฺเฌกลฺยาณํ  ปริโยสานกลฺยาณํ” ธรรมะอันพระผู้มีพระภาคทรงประกาศนั้น อาทิกลฺยาณํ งามในเบื้องต้น มชฺเฌกลฺยาณํ งามในท่ามกลาง ปริโยสานกลฺยาณํ งามในที่สุด

“ปริโยสานกลฺยาณํ – งามในที่สุด” คือ ชีวิตของผู้ครองธรรมย่อมบรรลุเป้าหมายที่ดีงาม พูดภาษาธรรมดาว่า จบสวย หรืออย่างคำฝรั่งที่คนไทยพูดติดปากว่า happy ending – แล้วชนชาวไทยทั้งมวลก็ครองชีวิตร่วมกันด้วยความสุขสงบสืบไปชั่วกาลนาน…

: ขึ้นต้นอย่างไร ผ่านไปแล้ว เรียกกลับไม่ได้

: แต่ลงท้ายอย่างไร ยังมาไม่ถึง ช่วยกันทำให้ดีได้

——————

(เปลื้องหนี้ให้แก่ Assanee Poolrak ตั้งแต่ 26/01/2557 17:14)

2-3-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย