กรรมสัมปาทิก (บาลีวันละคำ 1,537)

กรรมสัมปาทิก

เก่าแล้วเก่าเลย

อ่านว่า กํา-มะ-สํา-ปา-ทิก

ประกอบด้วย กรรม + สัมปาทิก

(๑) “กรรม”

บาลีเป็น “กมฺม” (กำ-มะ) รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = กระทำ) + รมฺม (รำ-มะ) ปัจจัย, ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (กรฺ > ก) และ ร ที่ต้นปัจจัย (รมฺม > มฺม)

: กร > ก + รมฺม > มฺม : ก + มฺม = กมฺม แปลตามศัพท์ว่า “การกระทำ” หมายถึง การกระทำ, สิ่งที่ทำ, การงาน (the doing, deed, work)

“กมฺม” สันสกฤตเป็น “กรฺม” ไทยเขียนอิงสันสกฤตและนิยมพูดทับศัพท์ว่า “กรรม”

ใช้เดี่ยวๆ หรืออยู่ท้ายศัพท์ อ่านว่า กำ

ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย เช่นในคำว่า “กรรมสัมปาทิก” นี้ อ่านว่า กำ-มะ-

(๒) “สัมปาทิก”

บาลีเป็น “สมฺปาทิก” อ่านว่า สำ-ปา-ทิ-กะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อม, พร้อมกัน, ร่วมกัน), แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ) + ปทฺ (ธาตุ = ถึง)

: สํ > สมฺ + ปท = สมฺปท คำที่มาจากรากศัพท์นี้ที่น่าจะคุ้นตาคือ “สมฺปทา” = สัมปทา แปลว่า การบรรลุ, ความสำเร็จ, การทำให้เป็นผลสำเร็จ (attainment, success, accomplishment)

แต่ในที่นี้ยังเป็น “สมฺปท” อยู่ ไม่ใช่ “สมฺปทา”

สมฺปทฺ + ณิก ปัจจัย ใช้สูตร : “ลบ ณะ ทีฆะต้นธาตุ”

ลบ ณ = ณิก > อิก

ทีฆะต้นธาตุ = ปทฺ > ปาท

: สมฺปท + ณิก = สมฺปทณิก > สมฺปทิก > สมฺปาทิก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยัง-ให้ถึงพร้อม” หมายถึง ผู้ทำกิจอย่างใดอย่างหนึ่งให้สำเร็จ (one who accomplishes)

กมฺม + สมฺปาทิก = กมฺมสมฺปาทิก > กรรมสัมปาทิก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังการงานให้ถึงพร้อม” หมายถึง ผู้ทำงานที่รับผิดชอบให้สำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดีสมตามความมุ่งหมาย มิใช่ทำเพียงให้งานเสร็จๆ ไปเท่านั้น

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กรรมสัมปาทิก : (คำนาม) ผู้ยังการงานให้ถึงพร้อม; (คำที่ใช้ในกฎหมาย; คำที่เลิกใช้แล้ว) บุคคลที่ได้รับเลือกหรือแต่งตั้งให้ทําหน้าที่กรรมการของสมาคม. (ส. กรฺม + สมฺปาทิก ว่า ผู้ให้ถึงพร้อม).”

“กรรมสัมปาทิก” เป็นคำเก่าในภาษาไทย เช่น “กรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ” ความหมายในปัจจุบันก็คือ คณะกรรมการหอพระสมุดวชิรญาณนั่นเอง

เข้าใจว่า “กรรมสัมปาทิก” น่าจะเป็นคำที่เกิดก่อนคำว่า “กรรมการ” หรือมิเช่นนั้นผู้คิดคำนี้ก็คงต้องการเลี่ยงคำว่า “กรรมการ” เป็นคำอื่นเพื่อให้แปลกออกไป

………….

งานทุกอย่าง –

: อย่าเพียงแต่ทำให้เสร็จ

: แต่จงทำให้สำเร็จ

——————-

(หยิบฉวยคำและภาพมาจากโพสต์ของ Koson Teenasuan เมื่อ 18 สิงหาคม 2559)

19-8-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย