สิกขาบท (บาลีวันละคำ 828)

สิกขาบท

อ่านว่า สิก-ขา-บด

บาลีเป็น “สิกฺขาปท” อ่านว่า สิก-ขา-ปะ-ทะ

ประกอบด้วย สิกฺขา + ปท

“สิกฺขา” มีรากศัพท์ คือ สิกฺข (ธาตุ = ศึกษา, เรียนรู้) + อ ปัจจัย + อา (ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์)

: สิกฺข + อ = สิกฺข + อา = สิกฺขา

“สิกฺขา” แปลตามศัพท์ว่า “ข้อปฏิบัติอันบุคคลพึงศึกษา” หมายถึง การศึกษา, การฝึก, สิกขาหรือวินัย (study, training, discipline)

ในภาษาไทย “สิกฺขา” นิยมใช้ตามรูปสันสกฤต คือ “ศิกฺษา” แล้วเสียงกลายเป็น “ศึกษา” และพูดทับศัพท์ว่า “ศึกษา” จนเข้าใจกันทั่วไป

“ศึกษา” ในความเข้าใจทั่วไป มักหมายความเพียงแค่ “เรียนวิชาความรู้”

แต่ “สิกฺขา” ในภาษาบาลีหมายถึง การฝึกฝนปฏิบัติ, การเล่าเรียนให้รู้เข้าใจและฝึกหัดปฏิบัติให้เป็นคุณสมบัติที่เกิดมีขึ้นในตนหรือให้ทำได้ทำเป็น ตลอดจนแก้ไขปรับปรุงหรือพัฒนาให้ดียิ่งขึ้นไปจนถึงความสมบูรณ์

สำหรับบรรพชิต “สิกฺขา” หมายถึงระบบวิถีชีวิตทั้งชีวิต เช่น คฤหัสถ์บวชเป็นภิกษุ นั่นคือการเข้าสู่ระบบสิกขา คือใช้ชีวิตเยี่ยงบรรพชิตตามที่พระพุทธองค์ทรงบัญญัติไว้

“ปท” แปลว่า เท้า, รอยเท้า, ทาง, ตำแหน่ง, สถานที่, กรณี, หลักการ, ส่วนประกอบ (foot, footstep, track, position, place, case, principle, ingredient)

“ปท” ในภาษาไทยมักใช้ทับศัพท์ว่า “บท”

สิกฺขา + ปท = สิกฺขาปท > สิกขาบท แปลตามศัพท์ว่า “ทางแห่งการฝึกฝน” หรือ “หัวข้อสำหรับฝึกศึกษา”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สิกฺขาปท” เป็นภาษาอังกฤษว่า set of precepts, “preceptorial,” code of training; instruction, precept, rule (สิกขาบท, “คำสอน”, หลักเกณฑ์ของการศึกษา; คำสั่งสอน, ระเบียบ, ข้อบังคับ)

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต แปลคำว่า “สิกขาบท” เป็นภาษาอังกฤษว่า (Sikkhāpada) a disciplinary rule; rule of morality; precept; training rule.

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สิกขาบท : (คำนาม) ข้อศีล, ข้อวินัย, บทบัญญัติในพระวินัยที่พึงศึกษาปฏิบัติ”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“สิกขาบท : ข้อที่ต้องศึกษา, ข้อศีล, ข้อวินัย, บทบัญญัติข้อหนึ่งๆ ในพระวินัยที่ภิกษุพึงศึกษาปฏิบัติ, ศีล 5 ศีล 8 ศีล 10 ศีล 227 ศีล 311 แต่ละข้อๆ เรียกว่าสิกขาบท เพราะเป็นข้อที่จะต้องศึกษา หรือเป็นบทฝึกฝนอบรมตนของสาธุชน อุบาสก อุบาสิกา สามเณร สามเณรี ภิกษุ และภิกษุณี ตามลำดับ”

ความแตกต่างระหว่าง สิกขา กับ สิกขาบท :

– “สิกขา” คือ ระบบวิถีชีวิตทั้งปวงตามที่พระพุทธองค์ทรงบัญญัติไว้

– “สิกขาบท” คือ บทบัญญัติ หรือศีลข้อหนึ่งๆ อันเป็นส่วนย่อยในสิกขา เทียบกับกฎหมาย “สิกขาบท” ก็คือ “มาตรา” แต่ละมาตราในตัวบทกฎหมายนั่นเอง

: ศีลมีกี่ข้อ ก็สำคัญ

: รักษาศีลให้ครบทุกข้อ สำคัญที่สุด

#บาลีวันละคำ (828)

24-8-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย