อัปยศ (บาลีวันละคำ 829)

อัปยศ

อ่านว่า อับ-ปะ-ยด

เขียนอีกแบบหนึ่งเป็น “อปยศ” อ่านว่า อะ-ปะ-ยด

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อปยศ, อัปยศ : (คำวิเศษณ์) ไร้ยศ, ปราศจากยศ; เสื่อมเสียชื่อเสียง, น่าอับอายขายหน้า. (ส. อปยศสฺ)”

คำในวงเล็บ (ส. อปยศสฺ) หมายถึง พจน.บอกว่าคำนี้สันสกฤตเป็น “อปยศสฺ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า – (สะกดตามต้นฉบับ)

“อปยศสฺ : น. อปยศ, อปมาน disgrace, infamy”

“อปยศ” หรือ “อัปยศ” ถ้าเทียบบาลีก็คือ “อปยส” (อะ-ปะ-ยะ-สะ) ประกอบด้วย อป + ยส

“อป” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า ปราศจาก, ออกไป, หายไป

“ยส” แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งเป็นเครื่องบูชา” (2) “สิ่งที่เป็นไปทุกแห่ง” (ยศมีทั่วไปหมดทุกสังคม) (3) “สิ่งเป็นเหตุให้เขายกย่องหรือแวดล้อม” ขยายความว่า “มีผู้ยกย่องหรือแวดล้อมด้วยเหตุอันใด ก็พยายามทำเหตุอันนั้น”

อป + ยส = อปยส > อปยศ > อัปยศ แปลว่า “ยศหายไป” (เคยมียศ แต่เดี๋ยวนี้ไม่มี)

ผู้รู้ท่านขยายความว่า “ยศ” มี 3 ประเภท คือ –

(1) อิสริย (อิด-สะ-ริ-ยะ) แปลว่า ความเป็นผู้ปกครอง, ความเป็นนาย, ความเป็นใหญ่, อำนาจปกครอง (rulership, mastership, supremacy, dominion)

เรียกเป็นศัพท์ว่า “อิสริยยศ” หมายถึง ความเป็นใหญ่ มีตำแหน่งหน้าที่ และมีสิทธิอำนาจที่ควบมากับตำแหน่งหน้าที่นั้น

(2) กิตฺติ (กิด-ติ) แปลว่า ชื่อเสียง, เกียรติยศ, ความรุ่งโรจน์, เกียรติ (fame, renown, glory, honour)

เรียกเป็นศัพท์ว่า “เกียรติยศ” หมายถึง ความมีชื่อเสียง เป็นที่สรรเสริญยกย่องนับถือของคนทั่วไป

(3) ปริวาร (ปะ-ริ-วา-ระ) แปลว่า สิ่งที่แวดล้อม, ผู้ติดตามไปเป็นกลุ่ม, บริวาร, สาวก, ผู้ติดสอยห้อยตาม, กระบวน (surrounding, suite, retinue, followers, entourage, pomp)

เรียกเป็นศัพท์ว่า “บริวารยศ” หมายถึง ความมีพวกพ้องญาติมิตรมาก มีผู้คนคอยเป็นกำลังสนับสนุนมาก

ในคัมภีร์บาลียังไม่พบศัพท์ว่า “อปยส” แต่มีคำว่า “อปฺปยส” (อับ-ปะ-ยะ-สะ) ประกอบด้วยคำว่า อปฺป (น้อย, เล็กน้อย, ไม่สำคัญ small, little, insignificant) + ยส = อปฺปยส หมายถึง มียศน้อย, ต่ำต้อย

อย่างไรก็ตาม บาลีมีคำว่า “อยส” (อะ-ยะ-สะ) หมายถึง ความเสื่อมยศ, ความไม่เป็นที่นับถือ (ill repute, disgrace) ซึ่งมีความหมายตรงกันกับ “อัปยศ”

: ถ้านับถือตัวเองไม่ได้

: แม้คนอื่นจะนับถือ ก็น่าอัปยศอยู่นั่นเอง

#บาลีวันละคำ (829)

25-8-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย