พระเจ้ากรุงสญชัย (บาลีวันละคำ 2,088)

พระเจ้ากรุงสญชัย

ผู้รักษาประชาธิปไตยของบ้านเมือง

(คำในชุดนามานุกรมเวสสันดรชาดก)

คำบาลีคือ “สญชัย” อ่านตามเสียงไทยว่า สน-ไช

“สญชัย” บาลีเป็น “สญฺชย” อ่านว่า สัน-ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก สํ + ชย

(๑) “สํ” (สัง) เป็นคำอุปสรรค ตำราบาลีไทยแปลว่า “พร้อม, กับ, ดี” หมายถึง พร้อมกัน, ร่วมกัน (together)

แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ญฺ เนื่องจาก ญ เป็นพยัญชนะที่สุดวรรคของ ช-(ย) คือ จ ฉ ช ฌ ญ

: สํ > สญฺ

(๒) “ชย”

อ่านว่า ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + อ ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย)

: ชิ > เช > ชย + อ = ชย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)

: สํ > สญฺ + ชย = สญฺชย แปลตามศัพท์ว่า “ความชนะพร้อมกัน” “ความชนะร่วมกัน” “ความชนะอย่างดี”

“สญฺชย” เมื่อใช้เป็นชื่อคน มีความหมายว่า “ผู้ชนะอย่างดี” คือชนะอย่างถูกต้อง หรือชนะอย่างขาวสะอาด

คำว่า “สญฺชย” ภาษาไทยมีใช้ทั้ง “สญชัย” (สน-ไช) และ “สัญชัย” (สัน-ไช) นิยมใช้เป็นชื่อคนมาตั้งแต่สมัยพุทธกาล

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต มีคำว่า “สัญชัย” บอกไว้ดังนี้ –

“สัญชัย : ชื่อปริพาชกผู้เป็นอาจารย์ใหญ่คนหนึ่งในพุทธกาล ตั้งสำนักสอนลัทธิอยู่ในกรุงราชคฤห์ มีศิษย์มาก พระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะเคยบวชอยู่ในสำนักนี้ ภายหลัง เมื่อพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นในโลก พระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะพร้อมด้วยศิษย์ ๒๕๐ คนพากันไปสู่สำนักพระพุทธเจ้า สัญชัยเสียใจเป็นลมและอาเจียนเป็นโลหิต; นิยมเรียกว่า สญชัยปริพาชก เป็นคนเดียวกับ สัญชัยเวลัฏฐบุตร คนหนึ่งใน ติตถกร หรือครูทั้ง ๖.”

ในมหาเวสสันดรชาดก ชื่อนี้นิยมเรียกในภาษาไทยว่า “พระเจ้ากรุงสญชัย”

พระเจ้ากรุงสญชัยเป็นกษัตริย์ครองนครเชตุดรแห่งแคว้นสีวี หรือสีวีรัฐ (สีวีราษฎร์ หรือแคว้นสีพี) มีพระนางผุสดีเป็นพระมเหสี เป็นพระบิดาของพระเวสสันดร เมื่อพระเวสสันดรมีพระชนมายุ 16 ปี พระเจ้ากรุงสญชัยทรงจัดการอภิเษกกับพระนางมัทรีแล้วทรงสละราชสมบัติให้พระเวสสันดรครอบครอง

เมื่อพระเวสสันดรถูกประชามติให้เนรเทศเนื่องจากพระราชทานช้างปัจจัยนาคให้แก่แคว้นกาลิงคะ พระเจ้ากรุงสญชัยต้องขึ้นเป็นกษัตริย์ครองนครเชตุดรดังเก่า จนเมื่อสถานการณ์กลับเป็นปกติ พระเวสสันดรเสด็จกลับนครเชตุดร พระเจ้ากรุงสญชัยก็ทรงมอบราชสมบัติให้พระเวสสันดรครอบครองสืบไป

ในตอนกลับชาติ คัมภีร์บอกว่า พระเจ้ากรุงสญชัยกลับชาติมาเกิดเป็นพระเจ้าสุทโธทนะ พระพุทธบิดา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ายังแพ้ใจตัวเอง

: ก็ยังไม่ใช่นักเลงตัวจริง

—————–

(คำในชุดนี้ได้ความคิดจากคำถามของ วงษ์ชนะ สุรเชษฐ์)

#บาลีวันละคำ (2,088)

1-3-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย