โบราณ – ธรรมธารา

โบราณ
อ่านว่า โบ-ราน
บาลีเป็น “โปราณ” อ่านว่า โป-รา-นะ
รากศัพท์มาจาก ปุร + น
“ปุร” (ปุ-ระ) แปลว่า ก่อน (before), ข้างหน้า (in front of)
ใช้สูตร “ทีฆะ อะ เป็น อา” : ปุร > ปุรา และ “พฤทธิ์ อุ เป็น โอ” : ปุรา > โปรา
“น” (นะ) เป็นปัจจัย แทนคำว่า “มีมา” หรือ “มีอยู่” แปลง น (น หนู) เป็น ณ (ณ เณร)
: ปุร > ปุรา + น > ณ = ปุราณ > โปราณ
ในบาลีมีทั้งรูป “ปุราณ” และ “โปราณ”
“ปุราณ-โปราณ” มีสูตรในการหาความหมายว่า –
“ปุรา ปุเร วา ภโว ปุราโณ” แปลว่า “สิ่งที่มีมาแต่เก่าก่อน หรือมีอยู่ในกาลก่อน ชื่อว่า ปุราณ”
ในบาลี “ปุราณ-โปราณ” ใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) บุคคล, สิ่งของ, เรื่องราว, กาลเวลา ที่เกิดขึ้น-มีมาแล้วในอดีต (ตรงกับความหมายที่เข้าใจกันในภาษาไทย)
(2) สิ่งที่ถูกใช้งานมาแล้ว (ไม่ว่าจะยังใช้ได้อยู่หรือใช้ไม่ได้อีกแล้วก็ตาม)
(3) ผู้ที่เคยเป็น หรืออยู่ในตำแหน่งฐานะใดๆ มาก่อน แต่ปัจจุบันไม่ได้เป็นแล้ว
(4) มรดก, ผลที่เกิดจากการประกอบการในอดีต (เช่น บุญเก่า)
ในภาษาไทยใช้ว่า “บุราณ” ก็มี “โบราณ” ก็มี พจน.54 บอกไว้ว่า –
(1) บุราณ : (คำวิเศษณ์) เก่า, ก่อน, เช่น คําบุราณท่านว่าไว้เป็นครู.