สาทร (บาลีวันละคำ 2,874)
สาทร
ท ทหาร ไม่ใช่ ธ ธง
อ่านว่า สา-ทอน
“ธรรมะคือคุณากร ส่วนชอบสาทร
ดุจดวงประทีปชัชวาล”
เป็นบทแรกของบทสวดสรรเสริญคุณพระรัตนตรัยส่วนพระธรรมคุณ ที่นักเรียนสมัยก่อนสวดได้กันทั่วไป เป็นคำประพันธ์ประเภทกาพย์ฉบัง ๑๖ พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เป็นผู้แต่ง
“ธรรมะ” เป็นคำสามัญ เข้าใจได้ คือหมายถึงพระธรรมคำสอนขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า
“คุณากร” ก็พอเดาได้ คือ คุณ + อากร แปลว่า บ่อเกิดแห่งคุณงามความดีทั้งหลาย
แต่วรรคที่ว่า “ส่วนชอบสาทร” คำว่า “สาทร” แปลว่าอะไร?
“สาทร” มาจาก ส + อาทร
(ก) “อาทร” บาลีอ่านว่า อา-ทะ-ระ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ทรฺ (ธาตุ = เอื้อเฟื้อ, เคารพ) + อ ปัจจัย
: อา + ทรฺ = อาทรฺ + อ = อาทร (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความเอื้อเฟื้ออย่างยิ่ง” หมายถึง ความกลัวเกรง, ความคำนึงถึง, ความนับถือ, ความเอาใจใส่, ความเคารพ, เกียรติ (consideration of, esteem, regard, respect, reverence, honour)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อาทร : (คำนาม) ความเอื้อเฟื้อ, ความเอาใจใส่, ความห่วงใย. (ป., ส.).”
(ข) ส + อาทร
“ส” (สะ) เป็นคำที่ลดรูปมาจาก “สห” (สะ-หะ) เป็นคำจำพวกนิบาต แปลว่า พร้อมกับ-, มี
: ส + อาทร = สาทร แปลว่า “พร้อมกับอาทร” “มีอาทร”
หรืออีกนัยหนึ่ง “ส” ลดรูปมาจาก “สมฺพนฺธ” แปลว่า ผูกพัน
: ส + อาทร = สาทร แปลว่า “ผูกพันด้วยอาทร”
“สาทร” มีความหมายว่า เคารพนบนอบ (reverential) หมายถึง ให้ความสำคัญอย่างยิ่ง, ทำอย่างทุ่มเท, ทำอย่างสุดหัวใจ
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สาทร : (คำกริยา) เอื้อเฟื้อ, เอาใจใส่. (ป., ส.).”
“ส่วนชอบสาทร” จึงมีความหมายว่า ธรรมะคำสอนที่ถูกต้อง ( = ส่วนชอบ) เป็นสิ่งที่ควรให้ความสำคัญอย่างยิ่ง ( = สาทร)
อภิปราย :
ถ้าใครตรวจดูบทสวดสรรเสริญคุณพระรัตนตรัยที่เผยแพร่ทางสื่อออนไลน์ จะพบว่า บทสรรเสริญคุณพระธรรมตรงคำว่า “ส่วนชอบสาทร” จะสะกดเป็น “ส่วนชอบสาธร” (-ธร ธ ธง) ทั่วไปหมด เรียกว่าเป็นความเข้าใจผิดระดับชาติเลยก็ว่าได้
มีผู้สันนิษฐานว่า ที่พากันสะกดเป็น “-สาธร” นั้น น่าจะเป็นเพราะติดมาจากชื่อสถานที่ คือ “เขตสาทร” ซึ่งเดิมคำว่า “สาทร” สะกดเป็น “สาธร”
อักขรานุกรมภูมิศาสตร์ไทยฉบับราชบัณฑิตยสถาน ที่คำว่า “สาทร” บอกไว้ดังนี้ –
…………..
สาทร เขต ขึ้น กรุงเทพมหานคร ละติจูด ๑๓? ๔๒?.๕ เหนือ ลองจิจูด ๑๐๐? ๓๑?.๕ ตะวันออก มีเนื้อที่ ๙. ๓๓ ตร.กม. ตั้งสำนักงานเขตที่แขวงทุ่งวัดดอน ทิศเหนือติดต่อกับเขตบางรักและเขตปทุมวัน ทิศตะวันออกติดต่อกับเขตคลองเตย ทิศใต้ติดต่อกับเขตยานนาวาและเขตบางคอแหลม ทิศตะวันตกจดแม่น้ำเจ้าพระยาซึ่งแบ่งเขตระหว่างเขตสาทรกับเขตคลองสาน
เขตสาทร เดิมเป็นพื้นที่อยู่ใน อ.บ้านทวาย จ.พระประแดง ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๕๘ อ.บ้านทวาย โอนมาขึ้นกับ จ.พระนคร และเปลี่ยนชื่อเป็น อ.ยานนาวา ต่อมาใน พ.ศ. ๒๕๓๒ มีประกาศกระทรวงมหาดไทยแยกพื้นที่บางส่วนของเขตยานนาวา ตั้งเป็นสำนักงานเขตยานนาวา สาขา ๑ จนปลายปีเดียวกันจึงเปลี่ยนฐานะเป็นเขตสาธร และเปลี่ยนตัวสะกดชื่อเป็นเขตสาทรตามนามบรรดาศักดิ์ของหลวงสาทรราชายุตก์เมื่อวันที่ ๒๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๒ เขตสาทรมี ๓ แขวง คือ ๑. ทุ่งวัดดอน ๒. ทุ่งมหาเมฆ ๓. ยานนาวา
…………..
ดูก่อนภราดา!
: เพียงแค่ยอมรับว่าเข้าใจผิด
: ก็เป็นบัณฑิตได้ทันที
#บาลีวันละคำ (2,874)
25-4-63