ไตรรงค์ (บาลีวันละคำ 1,937)
ไตรรงค์
คือธงชาติไทย
อ่านว่า ไตฺร-รง
ประกอบด้วย ไตร + รงค์
(๑) “ไตร”
บาลีเป็น “เต” และ เต นี้ก็แผลงมาจาก “ติ” อีกทีหนึ่ง
: ติ > เต > ไตร แปลว่า “สาม” (จำนวน 3)
ข้อควรสังเกต :
“ติ” หรือ “เต” ที่เป็นศัพท์สังขยา ถ้าคงรูปเช่นนี้ ไม่ใช้เดี่ยวๆ จะต้องมีคำอื่นมาสมาสท้ายเสมอ เช่น
– ติรตน (ติ-ระ-ตะ-นะ) = รัตนะสาม
– เตมาส (เต-มา-สะ) = สามเดือน
คำที่มี ติ หรือ เต นำหน้า ในภาษาไทยมักแปลงรูปเป็น “ตรี” หรือ “ไตร” เช่น ตรีรัตน์ ไตรรัตน์ ตรีมาส ไตรมาส
ดูเพิ่มเติม : “ติ-,-เต-” บาลีวันละคำ (60) 2-7-55
คำว่า “ไตร” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –
“ไตร ๓ : (คำวิเศษณ์) สาม, คําสําหรับนําหน้าสมาสอย่างเดียว (บางทีใช้ว่า ตรี ก็ได้) เช่น ไตรลักษณ์ ไตรทวาร, แม้จะพูดไว้ท้ายคําบ้าง เช่น ผ้าไตร หอไตร ก็เพราะละท้ายสมาสเสีย คือ ผ้าไตรจีวร หอไตรปิฎก. (ส.).”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับปรุงคำนิยามใหม่ เหลือเพียง –
“ไตร ๓ : (คำวิเศษณ์) สาม, คำสำหรับนำหน้าสมาส เช่น ไตรลักษณ์ ไตรทวาร. (ส.).”
(๒) “รงค์”
บาลีเป็น “รงฺค” (รัง-คะ) รากศัพท์มาจาก รญฺช (ธาตุ = ยินดี, ชื่นชอบ; ย้อม) + อ ปัจจัย, แปลง ช ที่ (รญฺ)-ชฺ เป็น ค, ญฺ เป็นนิคหิค แล้วแปลงนิคหิตเป็น งฺ (รญฺชฺ > รญฺค > รํค > รงฺค)
: รญฺชฺ + อ = รญฺชฺ > รญฺค > รํค > รงฺค) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่เป็นที่ยินดี” (“สถานที่ย้อมจิตให้ติดความเพลิดเพลิน”) (2) “วัตถุเป็นที่ย้อมด้าย” ( = สี)
“รงฺค” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) เวที, โรงละคร, สถานที่ฟ้อนรำ, โรงมหรสพ (a stage, theatre, dancing place, playhouse)
(2) น้ำย้อมสี, สีสำหรับเขียนรูปหรือทา (colour, paint)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “รงฺค” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ –
“รงฺค : (คำนาม) ‘รังค์’ ‘รงค์’ สี; การฟ้อน, การเล่นละคร, การทำเพลง; สนามรบ; โรงละคร; ดีบุก; paint, colour, tint, dye; dancing, acting, singing; a field of battle; a stage, the place where acting is exhibited; tin.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“รงค-, รงค์ : (คำนาม) สี, นํ้าย้อม; ความกําหนัด, ตัณหา, ความรัก; ที่ฟ้อนรํา, โรงละคร; สนามรบ, ลาน. (ป., ส. รงฺค).”
ไตร + รงค์ = ไตรรงค์ แปลตามศัพท์ว่า “สามสี”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ไตรรงค์ ๑ : (คำนาม) ๓ สี, เรียกธงชาติไทยซึ่งมี ๓ สี ๕ แถบ คือ แดง ขาว นํ้าเงิน ขาว แดง ว่า ธงไตรรงค์.”
…………..
ขยายความ :
สีแดง ขาว นํ้าเงิน ของธงไตรรงค์หรือธงชาติไทยนั้น มีความหมายตามพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ดังนี้ –
(สะกดการันต์ยังไม่ยุติ)
๏ ขอร่ำรำพรรณบรรยาย…..ความคิดเครื่องหมาย
แห่งสีทั้งสามงามถนัด
๏ ขาว คือบริสุทธิ์ศรีสวัสดิ์…หมายพระไตรรัตน์
และธรรมะคุ้มจิตไทย
๏ แดง คือโลหิตเราไซร้…..ซึ่งยอมสละได้
เพื่อรักษะชาติศาสนา
๏ น้ำเงิน คือสีโสภา……….อันจอมประชา
ธ โปรดเป็นของส่วนองค์
๏ จัดริ้วเข้าเป็นไตรรงค์…..จึ่งเป็นสีธง
ที่รักแห่งเราชาวไทย
๏ ทหารอวตารนำไป……..ยงยุทธ์วิชัย
วิชิตก็ชูเกียรติสยาม๚ะ๛
…………..
เสริมความ :
พฤฒิพล ประชุมผล เขียนไว้ใน Facebook เมื่อ 9 พฤษภาคม 2560 ว่า –
……….
สืบเนื่องจากเมื่อวันที่ ๒๖ เมษายนที่ผ่านมา ทางสำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ได้มีหนังสือเวียนถึงทุกจังหวัด ทุกภาคส่วน ทุกหน่วยงาน เกี่ยวกับการจัดกิจกรรมฉลองครบรอบ ๑๐๐ ปี การประกาศใช้ธงไตรรงค์เป็นธงชาติไทยดังนี้ :
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ตราพระราชบัญญัติธง พ.ศ. ๒๔๖๐ ลงวันที่ ๒๘ กันยายน ๒๔๖๐ เรียกว่า “ธงไตรรงค์” และคณะรัฐมนตรีได้มีมติ เมื่อวันที่ ๒๐ กันยายน ๒๕๕๙ เห็นชอบกำหนดให้ วันที่ ๒๘ กันยายนของทุกปี เป็นวันพระราชทานธงชาติไทย (Thai National Flag Day) และเริ่มในวันที่ ๒๘ กันยายน ๒๕๖๐ เป็นวันแรก โดยไม่ถือเป็นวันหยุดราชการ รวมทั้งกำหนดให้มีการชักและประดับธงชาติไทยในวันดังกล่าว เพื่อสร้างความภาคภูมิใจของคนในชาติและเป็นการน้อมรำลึกถึงพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงพระราชทาน ธงไตรรงค์ เป็นธงชาติไทย
…………..
28 กันยายน 2560 :
วันครบรอบ 100 ปี แห่งการพระราชทานธงไตรรงค์เป็นธงชาติไทย
———–
ผู้ให้ข้อมูล: พฤฒิพล ประชุมผล
ขอขอบพระคุณมา ณ ที่นี้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ฤๅจะรอให้สิ้นชาติ ศาสน์ กษัตริย์
: จึงจะค่อยรู้ซึ้งถนัดถึงคุณค่าของธงชาติไทย
#บาลีวันละคำ (1,937)
28-9-60