คุฬกีฬา (บาลีวันละคำ 3,136)

คุฬกีฬา

กีฬาอะไร

อ่านว่า คุ-ละ-กี-ลา

ประกอบด้วยคำว่า คุฬ + กีฬา

(๑) “คุฬ”

อ่านว่า คุ-ละ รากศัพท์มาจาก คุฬฺ (ธาตุ = เปลี่ยนแปลง, หมุน, กลิ้ง) + อ (อะ) ปัจจัย

: คุฬฺ + อ = คุฬ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่หมุนได้” “สิ่งที่กลิ้งไปได้” หมายถึง ก้อนกลม, ลูกกลม, กลุ่ม (a ball)

บาลี “คุฬ” สันสกฤตเป็น “คุฑ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“คุฑ : (คำวิเศษณ์) กลม, มีรูปทรงกลม; round, globular; – (คำนาม) โคล, มณฑล, กันทุก, ก้อนกลม, รูปทรงกลม, ลูกบอลล์; น้ำอ้อย; เครื่องหรือเกราะแต่งคชาธาร; คำ (ดุจอาหารคำหนึ่ง); แป้ง, ผง, ฝุ่น; a globe, a ball; molasses, treacle; an elephant’s trappings or armour; a mouthful; powder.”

(๒) “กีฬา”

อ่านตรงตัวว่า กี-ลา รากศัพท์มาจาก กีฬฺ (ธาตุ = เล่น, สนุกสนาน) + อ (อะ) ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: กีฬฺ + อ = กีฬ + อา = กีฬา แปลตามศัพท์ว่า “การเล่นสนุก” หมายถึง การเล่น, กีฬา, ความสนุกเพลิดเพลิน (play, sport, enjoyment)

บาลี “กีฬา” สันสกฤตเป็น “กฺรีฑ” และ “กฺรีฑา”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“กฺรีฑ, กฺรีฑา : (คำนาม) กรีฑา, การเล่น, การลีลา, การกีฬา, การเล่นสนุก; ความลบหลู่; sport, play, pastime, pleasure, amusement; disrespect.”

ในภาษาไทย เราเอาคำว่า “กีฬา” และ “กรีฑา” มาใช้ในความหมายที่ต่างกัน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

(1) กีฬา : (คำนาม) กิจกรรมหรือการเล่นที่มีกฎกติกากำหนด เพื่อความสนุกเพลิดเพลินผ่อนคลายความเครียด หรือเสริมสร้างร่างกายให้แข็งแรง และอาจใช้เป็นการแข่งขันเพื่อความเป็นเลิศ เช่น ฟุตบอล ว่ายน้ำ หมากรุก ปีนเขา ล่าสัตว์. (ป.). (ดู กรีฑา ๑).

(2) กรีฑา ๑ : (คำนาม) กีฬาอย่างหนึ่งแบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ ประเภทลู่ เช่น การวิ่งระยะทางต่าง ๆ วิ่งผลัด วิ่งข้ามรั้ว ซึ่งในการแข่งขันต้องมีทางหรือแนวทางวิ่ง อีกประเภทหนึ่ง คือ ประเภทลาน เช่น กระโดดสูง พุ่งแหลน ทุ่มน้ำหนัก ซึ่งต้องมีสถานที่กว้างเพื่อการแข่งขัน; การเล่นสนุก เช่น กรีฑาร่าเริงรื่น; การประลองยุทธ์. (ส.).

คุฬ + กีฬา = คุฬกีฬา แปลตามศัพท์ว่า “การเล่นลูกกลม”

ขยายความ :

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “คุฬกีฬา” ว่า play at ball (การเล่นลูกกลม)

มีปัญหาว่า คุฬกีฬา หรือการเล่นลูกกลม หรือ play at ball คือกีฬาแบบไหน เล่นอะไร เล่นอย่างไร

นักเรียนบาลีแปล “คุฬกีฬา” ว่า “เล่นขลุบ”

คำว่า “ขลุบ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“ขลุบ : (คำนาม) ลูกคลี, ลูกกลม ๆ สําหรับเล่นแข่งขัน, ใช้เป็น คลุบ ก็มี; เบ้ากลมรูปเหมือนขลุบ มีแบบพิมพ์ติดอยู่บนเบ้านั้นเสร็จ เมื่อทองในเบ้าละลาย ก็พลิกควํ่าให้ทองไหลลงในแบบพิมพ์นั้น เรียกว่า เบ้าขลุบ; อาวุธชนิดหนึ่ง ใช้ในการรบ เช่น ลืมระวังพลั้งเพลี่ยงมันเหวี่ยงขลุบ ถูกอกอุบจุกอัดขัดไม่หาย. (อภัย). (เทียบ ป. คุฬ ว่า ลูกกลม).”

อีกคำหนึ่งคือ “คลี” ที่เรารู้กันว่า “ตีคลี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“คลี : (คำโบราณ) (คำนาม) ลูกกลม เช่น เล่นคลี โยนคลี, การเล่นแข่งขันอย่างหนึ่ง ผู้เล่นขี่ม้าตีลูกกลมด้วยไม้ เช่น ให้พระยาสามนต์คนดี มาตีคลีพนันในสนาม. (สังข์ทอง); (ถิ่น-อีสาน) การเล่นแข่งขันอย่างหนึ่งแต่ละฝ่ายใช้ไม้ตีลูกกลมซึ่งทำด้วยไม้ขนาดลูกมะนาวหรือโตกว่าเล็กน้อย ฝ่ายที่ตีลูกไปสู่ที่หมายทางฝ่ายของตนได้ก่อนเป็นฝ่ายชนะ; การเล่นลูกกลมด้วยลีลาเยื้องกรายเพื่อบูชาเทพเจ้า เช่น นางเริ่มเดาะคลีบูชาพระศรีเทวี. (กามนิต). (เทียบ ส. คุฑ, คุล, โคล; ป. คุฬ ว่า ลูกกลม).”

ถ้าลากเข้าอังกฤษ “คุฬ” เขียนเป็นอักษรโรมันว่า guḷa รูปใกล้ๆ กับ golf (กอล์ฟ) บางที “คุฬ” จะเป็นกีฬาชนิดเดียวกับกอล์ฟกระมัง

คำว่า “กอล์ฟ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“กอล์ฟ : (คำนาม) กีฬาชนิดหนึ่ง ใช้ไม้ตีลูกกลมผ่านพื้นที่ขวางกั้นที่เตรียมไว้ให้มีลักษณะต่าง ๆ กัน เช่น เป็นหลุมทราย บ่อนํ้า ให้ไปลงหลุมที่กําหนด. (อ. golf).”

แถม:

นักเรียนบาลีบ้านเราเรียนบาลีเพื่อสอบ จึงสามารถแปลได้ว่า “คุฬกีฬา” คือเล่นขลุบ

ถ้านักเรียนบาลีบ้านเราเรียนบาลีเพื่อรู้ อาจจะรู้กันมาตั้งนานแล้วว่า “คุฬกีฬา” คือกีฬาอะไรกันแน่

…………..

ดูก่อนภราดา!

: จะเล่นกับอะไรให้บันเทิงใจ

: ต้องเข้าใจว่าอะไรไม่ใช่ของเล่น

#บาลีวันละคำ (3,136)

12-1-64

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย