ปารคู – ปารคต (บาลีวันละคำ 4,663)

ปารคู – ปารคต

ย้ำไว้ให้ปรากฏในวงวรรณ

“ปารคู” อ่านว่า ปา-ระ-คู

“ปารคต” อ่านว่า ปา-ระ-คด

มีคำบาลี 3 คำ คือ “ปาร” “คู” และ “คต”

(๑) “ปาร” 

อ่านว่า ปา-ระ รากศัพท์มาจาก ปารฺ (ธาตุ = ไป, ถึง; อาจ, สามารถ) + อ (อะ) ปัจจัย

: ปารฺ + อ = ปาร แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่อันเรือเป็นต้นถึง” (หมายถึงฝั่ง) (2) “สภาวะที่สามารถดับความเร่าร้อนเพราะทุกข์ในสงสารได้” (หมายถึงพระนิพพาน)

“ปาร” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) (คำนาม. นปุงสกลิงค์) อีกข้างหนึ่ง, ฝั่งตรงกันข้าม the other side, the opposite shore)

2 (กริยาวิเศษณ์) ทางโน้น, โพ้น, อีกข้างหนึ่ง, ข้ามไป (beyond, over, across)

3. (คุณศัพท์) อีกอย่างหนึ่ง, อีกอันหนึ่ง (another)

บาลี “ปาร” สันสกฤตก็เป็น “ปาร”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “ปาร” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปาร : (คำนาม) ฝั่งหรือฟากข้างโน้น; อวสาน, ที่สุด, ปลายสุด, เขตต์สุด; ปรอท; น้ำมาก; เชือกล่ามเท้าช้าง; โอ่งน้ำลูกเล็กๆ, ไหใส่น้ำ; เรณูของผกา; บานภาชน์, ถ้วย, ถ้วยแก้ว; ถังนม; the further or opposite bank of a river; the end, the last, the extremity; quicksilver; a quantity of water; a rope for tying an elephant’s feet; a small water-jar; the pollen of a flower; a drinking-vessel, a cup, a glass; a milk-pail.”

(๒) “คู” 

ความจริง คำนี้ควรเขียนเป็น “-คู” (มีขีด – หน้า) บอกให้รู้ว่าต้องมีคำอื่นอยู่ข้างหน้าเสมอ ไม่มีที่ใช้เดี่ยว ๆ 

“คู” รากศัพท์มาจาก คมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + รู ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (คมฺ > ค) และ “ลบ ร อนุพันธ์” คือพยัญชนะ ร ที่ควบอยู่กับ อู (ร + อู = รู : รู > อู)

: คมฺ > ค + รู > อู : ค + อู = คู แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ถึง-” 

พึงทราบว่านี่เป็นการแยกคำ ปาร + –คู ให้เห็นชัด ๆ เท่านั้น เวลาสร้างรูปคำจริง ไม่แยกทีละศัพท์แบบนี้ 

(๓) “คต” 

อ่านว่า คะ-ตะ รากศัพท์มาจาก คมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่ สุดธาตุ (คมฺ > ค)

: คมฺ + ต = คมต > คต แปลตามศัพท์ว่า “ไปแล้ว” “ถึงแล้ว” 

“คต” ในบาลีใช้เป็นกริยา (กิริยากิตก์) และใช้เป็นคุณศัพท์ หมายถึง –

(1) ไปแล้ว, ถึงแล้ว, ตรงไป (gone away, arrived at, directed to)

(2) เกี่ยวข้องกับ, หมายถึง, เกี่ยวเนื่องกับ (connected with, referring to, concerning, relating to)

การประสมคำ :

๑ ปาร + คู = ปารคู (ปา-ระ-คู) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ถึงซึ่งฝั่ง” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปารคู” ดังนี้ –

(1) gone beyond, passed, transcended, crossed (ข้ามพ้น, ผ่านไปแล้ว, ลุล่วง, ชนะ, ข้ามแล้ว)

(2) gone to the end of, reached perfection in, well-versed in, familiar with, an authority on (ไปถึงที่สุดของ-, บรรลุถึงความเป็นเลิศ, ชำนาญ, ช่ำชอง, คุ้นเคย, ผู้รู้ในเรื่อง-)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ปารคู” ไว้ด้วย บอกไว้ว่า –

“ปารคู : (คำนาม) ผู้ถึงฝั่ง คือผู้เรียนวิชาจบ ได้แก่ พราหมณ์ผู้เรียนจบไตรเพท หรือพระขีณาสพผู้อยู่จบพรหมจรรย์. (ป.).”

๒ ปาร + คต = ปารคต บาลีอ่านว่า ปา-ระ-คะ-ตะ ใช้ในภาษาไทยอ่านว่า ปา-ระ-คด แปลตามศัพท์ว่า “ถึงแล้วซึ่งฝั่ง” 

ในบาลี “ปารคต” เป็น “ปารงฺคต” อีกรูปหนึ่ง ตามสูตรว่า ปาร + คต ซ้อน งฺ หน้า ค อันเนื่องมาจาก ง เป็นพยัญชนะที่สุดวรรคของ ค คือ ก ข ค ฆ ง (กะ ขะ คะ ฆะ งะ) 

: ปาร + งฺ + คต = ปารงฺคต อ่านว่า ปา-รัง-คะ-ตะ 

“ปารคต” และ “ปารงฺคต” มีความหมายอย่างเดียวกัน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลไว้ดังนี้ –

(1) one who has reached the opposite shore (ผู้ถึงฝั่งตรงกันข้าม) 

(2) one who has gone over to another party (ผู้เปลี่ยนไปเข้ากับอีกฝ่ายหนึ่ง) 

ตามที่แสดงมา สรุปว่า “ปารคู” (ปา-ระ-คู) และ “ปารคต” (ปา-ระ-คด)มีความหมายเหมือนกัน

ขยายความ :

คัมภีร์อรรถกถาขยายความไว้ดังนี้ –

…………..

ปารงฺคโตติ  นิพฺพานํ  คโต  ฯ

แปล: คำว่า ปารงฺคโต หมายถึง ผู้บรรลุพระนิพพาน

ที่มา: ปปัญจสูทนี ภาค 3 หน้า 871 (อนาถปิณฺฑิโกวาทสุตฺตวณฺณนา) 

…………..

เวลาทำงานสำเร็จหรือบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้ เช่นสอบได้สอบผ่าน ผู้เขียนบาลีวันละคำขอเสนอให้อุทานออกมาเป็นบาลีว่า “ปารังคโต!” หรือ “ปารังคตา!” ตามเพศ มีความหมายไม่แพ้ “ชิตํ เม” นั่นเทียว!

คำว่า “ปารคู” และ “ปารคต” นอกจากจะมีความหมายดีแล้ว รูปและเสียงก็งามดี ขอฝากเป็นอภินันทนาการแด่นักตั้งชื่อทั้งหลายด้วยไมตรีจิตไว้ ณ ที่นี้ด้วย

…………..

หมายเหตุ: คำว่า “ปารคู” และ “ปารังคโต” เคยเขียนเป็นบาลีวันละคำมาแล้ว ขอนำมาทบทวนย้ำในโอกาสที่วันนี้ (19 มีนาคม 2568) กองบาลีสนามหลวงประกาศผลสอบบาลีตามหลักสูตรการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกบาลีของคณะสงฆ์ไทย ประจำปี 2568

…………..

ดูก่อนภราดา!

ท่านเรียนบาลีเพื่อจะเอาวุฒิหรือเพื่อจะเอาความรู้?

ถ้าเรียนเอาวุฒิ –

: สอบได้ ก็ขอแสดงความยินดีด้วย

: สอบตก ก็ขอแสดงความเสียใจด้วย

ถ้าเรียนเอาความรู้ –

: สอบได้ ความรู้ก็ไม่ได้เพิ่มขึ้น

: สอบตก ความรู้ก็ไม่ได้ลดลง

#บาลีวันละคำ (4,663)

19-3-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….