ธุรีดิน – คำเขียนผิด (บาลีวันละคำ 4,713)
ธุรีดิน – คำเขียนผิด
ผู้เขียนบาลีวันละคำอ่านเฟซบุ๊ก พบท่านผู้หนึ่งใช้ชื่อว่า “ธุรีดิน”
คำว่า “ธุรีดิน” ท่านเจ้าของชื่ออาจรู้ดีว่าสะกดอย่างไรถูก แต่จงใจสะกดอย่างนี้ด้วยเหตุผลว่า เป็นวิสามานยนาม คือชื่อเฉพาะ (proper name) ซึ่งมีสิทธิ์สะกดอย่างไรก็ได้ อ่านอย่างไรก็ได้ แปลอย่างไรก็ได้ แล้วแต่เจ้าของชื่อหรือผู้ตั้งชื่อต้องการ
กระนั้น ก็พึงทราบว่า คำว่า “ธุรี” ถ้าหมายถึง ละออง, ฝุ่น สะกดอย่างนี้คือสะกดผิด พูดภาษาธรรมดาว่า เขียนผิดหลักภาษา
คำที่หมายถึง ละออง, ฝุ่น สะกดเป็น “ธุลี” -ลี ล ลิง ไม่ใช่ –รี ร เรือ
“ธุลี” อ่านว่า ทุ-ลี ภาษาบาลีรากศัพท์มาจาก ธุ (ธาตุ = หวั่นไหว) + ลิ ปัจจัย, ทีฆะ อิ ที่ ลิ เป็น อี (ลิ > ลี)
: ธุ + ลิ = ธุลิ > ธุลี แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่หวั่นไหว” (คือเคลื่อนไหว, ปลิวว่อนไป) หมายถึง ผง, ฝุ่น, ละออง (powder; dust)
“ธุลี” ยังกลายรูปเป็น “ธูลิ” (ทู-ลิ) ได้อีกรูปหนึ่ง คือ ธุ + ลิ ปัจจัย, ทีฆะ อุ ที่ ธุ เป็น อู (ธุ > ธู) ลิ ปัจจัยคงรูปเป็น ลิ
: ธุ + ลิ = ธุลิ > ธูลิ
บาลี “ธุลี” และ “ธูลิ” สันสกฤตเป็น “ธูลิ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“ธูลิ : (คำนาม) ‘ธุลี,’ ฝุ่น, ผง, ละออง; ปริมาณ, จำนวน; dust; a number.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ธุลี : (คำนาม) ละออง, ฝุ่น. (ป., ส. ธูลิ).”
ขยายความ :
ในภาษาไทยมีคำว่า “ภัสมธุลี” ประกอบด้วยคำว่า ภัสม + ธุลี = ภัสมธุลี แปลตามศัพท์ว่า (1) “เถ้าและฝุ่น” (2) “ฝุ่นที่ละเอียดดังเถ้าถ่าน”
“ภัสมธุลี” เป็นศัพท์ที่ใช้กันในภาษาไทย บาลีมีศัพท์ว่า “ภสฺม” และ “ธุลี” แต่ไม่มีศัพท์ที่รวมกันเป็น “ภสฺมธุลี”
“ภัสมธุลี” ในภาษาไทยหมายถึง (1) สิ่งที่ละเอียดจนเหลือที่จะบรรยายได้ (2) สิ่งที่ถูกทำให้แหลกเป็นเถ้าธุลี หรือแหลกละเอียดเป็นผุยผง
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ไม่ได้เก็บคำว่า “ภัสมธุลี” ไว้ แต่เก็บคำว่า “ภัสมะ” บอกไว้ดังนี้ –
“ภัสมะ” : (คำนาม) เถ้า, ธุลี. (คำกริยา) ทำให้แหลก. (คำวิเศษณ์) แหลก, ละเอียด. (ป., ส.).”
“ภัสมธุลี” เป็นคำที่นักเขียนหรือนักประพันธ์ใช้ในเชิงอุปมาให้เห็นเป็นภาพว่า มีการสูญเสียหรือเสียหายยับเยินจนไม่เหลือชิ้นดี คือไม่เหลืออะไรอีกเลย เช่น –
“ในสงครามโลกครั้งที่ 2 เมืองฮิโรชิมะถูกระเบิดปรมาณูแหลกเป็นภัสมธุลี”
“ภัสมธุลี” มักใช้เป็นภาษาเขียน ไม่ใช่ภาษาพูด ดังนั้น คนรุ่นใหม่ที่ไม่ใช่นักอ่านหรือไม่ชอบอ่านหนังสือน่าจะไม่รู้จักคำนี้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: การไม่ช่วยกันรักษา
: จะต่างอะไรกับการช่วยกันทำลาย?
#บาลีวันละคำ (4,713)
8-5-68
…………………………….
…………………………….