ธรณีพิบัติภัย (บาลีวันละคำ 1,075)

ธรณีพิบัติภัย

อ่านตามหลักภาษาว่า ทอ-ระ-นี-พิ-บัด-ติ-ไพ

อ่านตามความสะดวกปากว่า ทอ-ระ-นี-พิ-บัด-ไพ

ประกอบด้วยคำว่า ธรณี + พิบัติ + ภัย

(๑) “ธรณี”

บาลีอ่านว่า ทะ-ระ-นี มีรากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้, รองรับ) + ณี ปัจจัย หรือ ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน, แปลง น เป็น ณ, ลง อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

(1): ธรฺ + ณี = ธรณี

(2): ธรฺ + ยุ > อน > อณ = ธรณ + อี = ธรณี

“ธรณี” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รองรับสัตว์โลกทั้งปวงไว้” หมายถึง แผ่นดิน (the Earth)

(๒) “พิบัติ”

บาลีเป็น “วิปตฺติ” (วิ-ปัด-ติ) รากศัพท์มาจาก วิ (พิเศษ, ต่างๆ กัน) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ติ ปัจจัย, ลบ ท ซ้อน ต

: วิ + ปทฺ = วิปท > วิป + ติ = วิปติ > วิปตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่ถึงความแปลกไป” (คือเคยอยู่ในสภาพปกติกลายเป็นแปลกไปจากปกติ) หมายถึง สถานะที่ผิด, การแสดงออกที่ผิด, ความไม่สำเร็จ, ความวิบัติ, ความเคราะห์ร้าย (wrong state, false manifestation, failure, misfortune)

“วิปตฺติ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิบัติ” และแผลง ว เป็น พ เป็น “พิบัติ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พิบัติ : (คำนาม) ความฉิบหาย, ความหายนะ, ความเป็นอัปมงคล. (คำกริยา) ฉิบหาย. (ป., ส. วิปตฺติ).”

(๓) “ภัย”

บาลีเป็น “ภย” (พะ-ยะ) รากศัพท์มาจาก ภี (ธาตุ = กลัว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อี (ที่ ภี) เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย

: ภี + ณ = ภีณ > ภี > เภ > ภย แปลตามศัพท์ว่า “ความกลัว”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภย” เป็นอังกฤษว่า fear, fright, dread (ความกลัว, ความหวาดหวั่น, สิ่งที่น่ากลัว)

“ภย” ใช้ทับศัพท์ในภาษาไทยว่า “ภัย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภัย : (คำนาม) สิ่งที่น่ากลัว, อันตราย, เช่น อัคคีภัย คือ ภัยที่เกิดจากไฟ อุทกภัย คือ ภัยที่เกิดจากน้ำ. (ป., ส. ภย).”

ความหมายของ “ภย” ในบาลีคือ “ความกลัว” (fear) หรือ “สิ่งที่น่ากลัว” (fright) แต่ “ภัย” ในภาษาไทยน้ำหนักของความหมายอยู่ที่ “อันตราย” (danger, dangerous)

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมบาลีที่ฝรั่งเป็นผู้ทำไม่ได้แปล “ภย” ว่า danger หรือ dangerous

(1) ธรณี + พิบัติ = ธรณีพิบัติ

(2) ธรณีพิบัติ + ภัย = ธรณีพิบัติภัย

บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ กล่าวถึงความหมายของคำว่า “ธรณีพิบัติภัย” ไว้ว่า :

“ภัย [เป็นคำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤต] แปลว่า สิ่งที่น่ากลัว หรือ อันตราย…เมื่อรวมกับคำว่า ธรณีพิบัติ ที่แปลว่า หายนะที่เกิดแก่แผ่นดิน เป็น ธรณีพิบัติภัย (อ่านว่า ทอ-ระ-นี-พิ-บัด-ไพ) แปลว่า อันตรายที่เกิดจากแผ่นดินไหว ดินถล่ม สึนามิ หลุมยุบ เป็นต้น”

: ถ้าความคิดเห็นวิบัติ ก็สารพัดที่จะเป็นภัย

————-

(หยิบฉวยมาจากคำที่ถูกระลึกถึงโดย ณัฐนรินทร์ เมธีวุฒินันทน์ ภาณุภัทรธนวัฒน์)

28-4-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย