ปฐวีกัมปนาการ (บาลีวันละคำ 1,074)

ปฐวีกัมปนาการ

สวย …

แต่ร้าย

อ่านว่า ปะ-ถะ-วี-กำ-ปะ-นา-กาน

บาลีเขียน “ปฐวิกมฺปนาการ” อ่านว่า ปะ-ถะ-วี-กำ-ปะ-นา-กา-ระ

ประกอบด้วย ปฐวี + กมฺปน + อาการ

(๑) “ปฐวี”

อ่านว่า ปะ-ถะ-วี รากศัพท์มาจาก

(1) ป (ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน) + ถวฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + อี ปัจจัย, แปลง ถ เป็น ฐ

: ป + ถวฺ > ฐว + อี = ปฐวี แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่เดินไป”

(2) ป (ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน) + ถรฺ (ธาตุ = ปู, ลาด) + อี ปัจจัย, แปลง ถรฺ เป็น ฐวฺ

: ป + ถรฺ > ฐว + อี = ปฐวี แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่ลาดไปทุกหนแห่ง”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลคำว่า “ปฐวี” ตามตัวอักษรว่า “สิ่งที่กว้าง, ความกว้าง, การขยาย” (the broad one, breadth, expansion)

“ปฐวี” หมายถึง แผ่นดิน (the earth)

(๒) “กัมปน”

บาลีเขียน “กมฺปน” (กำ-ปะ-นะ) รากศัพท์มาจาก กมฺป (ธาตุ = หวั่นไหว) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: กมฺป + ยุ > อน = กมฺปน แปลตามศัพท์ว่า “ความหวั่นไหว” หมายถึง หวั่นไหว, สั่น, สะเทือน (trembling, shaking; tremor) ในที่บางแห่งใช้หมายเจาะจงถึง “แผ่นดินไหว” (an earthquake) ด้วย

(๓) “อาการ”

บาลีอ่านว่า อา-กา-ระ รากศัพท์มาจาก อา (ทั่วไป) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ ที่ ก– เป็น อา

: อา + กรฺ = อากร + ณ = อากร > อาการ แปลตามศัพท์ว่า “การทำทั่วไป”

“อาการ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ :

(1) ภาวะ, สภาพ (state, condition)

(2) คุณสมบัติ, คุณภาพ, ลักษณะประจำตัว (property, quality, attribute)

(3) ลักษณะ, รูปร่างหน้าตา, รูป (sign, appearance, form)

(4) วิธี, รูปลักษณะ, อาการ (way, mode, manner)

(5) เหตุผล, หลักฐาน, เรื่องราว (reason, ground, account)

ปฐวี + กมฺปน+ อาการ = ปฐวิกมฺปนาการ > ปฐวีกัมปนาการ แปลว่า “อาการคือความหวั่นไหวแห่งแผ่นดิน” หมายถึง แผ่นดินไหว (shaking the earth, an earthquake)

คำว่า “ปฐวีกัมปนาการ” รูปคำและเสียงแสนจะงามและไพเราะ แต่ผลที่ตามมาเป็นบ่อเกิดแห่งความวิปโยคอย่างที่สุด

ดูก่อนภราดา พึงสดับ :

……..

ขณะนั้น อันว่าปฐวีกัมปนาการก็บังเกิดปรากฏพิลึกพึงกลัวทั่วโลกธาตุทั้งปวง อีกทั้งห้วงมหรรณพก็กำเริบตีฟ้องคะนองคลื่นครืนครั่น นฤนาทสนั่นในมหาสมุทรสาคร ทั้งหมู่มัจฉาชาติมังกรผุดดำกระทำให้ศัพท์สำนานนฤโฆษครุวนา ดุจเสียงปริเทวกถาแซ่ซ้องโศกาดูรกำสรด ทั้งขุนเขาสิเนรุราชราชบรรพตก็น้อมยอดโอนอ่อน มีอาการปานประหนึ่งว่ายอดหวายถูกอัคคีลน อเนกมหัศจรรย์ก็บันดาลทั่วเมทินีดลสกลนภากาศ ปางเมื่อพระบรมโลกนาถเข้าสู่พระปรินิพพาน นั้นแล

……..

(กามนิต บทที่สี่สิบสาม : มหาปรินิพพาน)

: ร้อยพันแผ่นดินไหวก็ไร้พิษ

: ถ้าดวงจิตไม่หวั่นไหว

27-4-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย