วินยานุเคราะห์ (บาลีวันละคำ 4,854)

วินยานุเคราะห์

อนุเคราะห์วินัย

อ่านว่า วิ-นะ-ยา-นุ-เคฺราะ

แยกศัพท์เป็น วินย + อนุเคราะห์

(๑) “วินย” 

อ่านว่า วิ-นะ-ยะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + นี (ธาตุ = นำไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แผลง อี ที่ นี เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย (นี > เน > นย)

: วิ + นี = วินี > วิเน > วินย + อ = วินย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “นำไปอย่างวิเศษ” 

“วินย” ในบาลีมีความหมายดังนี้ –

(1) การขับออก, การเลิก, การทำลาย, การกำจัดออก (driving out, abolishing, destruction, removal)

(2) วินัย, จรรยา, ศีลธรรม, ความประพฤติที่ดี (norm of conduct, ethics, morality, good behavior)

(3) ประมวลจรรยา, วินัยสงฆ์, กฎ, จรรยาบรรณหรือพระวินัย (code of ethics, monastic discipline, rule, rules of morality or of canon law)

ความหมายโดยสรุปตามที่เข้าใจกัน “วินย–วินัย” ก็คือ กฎ, ระเบียบแบบแผน, ข้อบังคับ, ข้อปฏิบัติ

บาลี “วินย” (วิ-นะ-ยะ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “วินัย” (วิ-ไน)

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต อธิบายคำว่า “วินัย” ไว้ดังนี้ –

…………..

วินัย : ระเบียบแบบแผนสำหรับฝึกฝนควบคุมความประพฤติของบุคคลให้มีชีวิตที่ดีงามเจริญก้าวหน้าและควบคุมหมู่ชนให้อยู่ร่วมกันด้วยความสงบเรียบร้อยดีงาม, ประมวลบทบัญญัติข้อกำหนดสำหรับควบคุมความประพฤติไม่ให้เสื่อมเสียและฝึกฝนให้ประพฤติดีงามเป็นคุณเกื้อกูลยิ่งขึ้น, ประมวลสิกขาบท; 

วินัยมี ๒ อย่าง คือ 

๑. อนาคาริยวินัย วินัยของผู้ไม่ครองเรือน คือวินัยของบรรพชิต หรือวินัยของพระสงฆ์ ได้แก่ การไม่ต้องอาบัติทั้ง ๗ หรือโดยสาระ ได้แก่ ปาริสุทธิศีล ๔ 

๒. อาคาริยวินัย วินัยของผู้ครองเรือน คือ วินัยของชาวบ้าน ได้แก่ การงดเว้นจากอกุศลกรรมบถ ๑๐ โดยนัยก็คือ กุศลกรรมบถ ๑๐ 

…………..

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ดังนี้ –

“วินย-, วินัย : (คำนาม) ระเบียบแบบแผนและข้อบังคับ, ข้อปฏิบัติ, เช่น วินัยทหาร ทหารต้องยึดมั่นในวินัย; สิกขาบทของพระสงฆ์. (ป., ส.).”

(๒) “อนุเคราะห์” 

บาลีเป็น “อนุคฺคห” อ่านว่า อะ-นุก-คะ-หะ ประกอบด้วยคำว่า อนุ + คห 

(ก) “อนุ” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า น้อย, ภายหลัง, ตาม, เนืองๆ

แปลว่า “น้อย” เช่น “อนุเถระ” = พระเถระชั้นผู้น้อย “อนุภรรยา” = เมียน้อย

แปลว่า “ภายหลัง” เช่นคำว่า “อนุช” หรือ “อนุชา” = ผู้เกิดภายหลัง คือน้อง “อนุชน” = คนภายหลัง คือคนรุ่นหลัง, คนรุ่นต่อไป

แปลว่า “ตาม” เช่น “อนุบาล” = ตามเลี้ยงดู, ตามระวังรักษา

แปลว่า “เนืองๆ” เช่น “อนุสรณ์” = ระลึกถึงเนืองๆ คือเครื่องระลึก, ที่ระลึก 

ในที่นี้ “อนุ” มีความหมายว่า ตาม

(ข) “คห” (คะ-หะ) รากศัพท์มาจาก คหฺ (ธาตุ = จับ, ยึด, ถือเอา) + อ (อะ) ปัจจัย

: คหฺ + อ = คห แปลตามศัพท์ว่า “การจับ” “ผู้จับ” แปลทับศัพท์ว่า “เคราะห์”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลและไขความคำว่า “คห” ไว้ว่า –

คห : “seizer”, seizing, grasping, a demon, any being or object having a hold upon man. – “ผู้จับ”, การจับ, การคว้า, เป็นคำใช้แทนสิ่งของหรือวัตถุที่คนต้องตกอยู่ใต้บังคับ.

บาลี “คห” สันสกฤตเป็น “คฺรห”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“คฺรห : (คำนาม) การถือเอา, การจับ, การรับ; สูรยคราสหรือจันทรคราส; ดาวพระเคราะห์; พระเคราะห์; นามของราหุหรืออุทัสบาต; อุตสาหะในการรบ; เพียร; การย์, เหตุ, อรรถ, ความคิด, ความตั้งใจ; อุปการะ; อนุกูล; taking, seizure, acceptance; an eclipse or seizure of the sun or moon b Rāhu; a planet; the place of a planet in the fixed zodiac; a movable point in the heavens; a name of Rāhu, or ascending node; effort in battle; perseverance; purpose, design, intention, favour, patronage.”

อนุ + คหฺ ซ้อน คฺ ระหว่างกลาง (อนุ + คฺ + คหฺ)

: อนุ + คฺ + คห = อนุคฺคห (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การตามจับยึดไว้” หมายถึง การอนุเคราะห์, ความรักใคร่, ความกรุณา, การช่วยเหลือ, การสงเคราะห์, คุณประโยชน์ (compassion, love for, kindness, assistance, help, favour, benefit)

บาลี “อนุคฺคห” สันสกฤตเป็น “อนุคฺรห” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “อนุคฺรห” ไว้ดังนี้ –

“อนุคฺรห : (คำนาม) อนุเคราะห์, การสงเคราะห์; a favour, a kind deed.”

บาลี “อนุคฺคห” สันสกฤต “อนุคฺรห” ภาษาไทยใช้เป็น “อนุเคราะห์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อนุเคราะห์ : (คำกริยา) เอื้อเฟื้อ, ช่วยเหลือ. (ส. อนุคฺรห; ป. อนุคฺคห).”

โปรดสังเกตว่า ในบาลีสันสกฤต “อนุคฺคห” และ “อนุคฺรห” เป็นคำนาม แต่ในภาษาไทย “อนุเคราะห์” เป็นคำกริยา 

โปรดทราบเป็นพิเศษ :

คำว่า “อนุคฺคห” ในบาลี ยังมีรากศัพท์มาอีกทางหนึ่งซึ่งคนส่วนมากไม่ได้นึกถึง นั่นคือ น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + อุคฺคห 

“อุคฺคห” รากศัพท์มาจาก อุ (คำอุปสรรค = ขึ้น, นอก) + คห ซ้อน คฺ ระหว่างกลาง (อุ + คฺ + คหฺ)

: อุ + คฺ + คหฺ = อุคฺคห แปลตามศัพท์ว่า “จับขึ้น”

“อุคฺคห” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ – 

(1) การยกขึ้น, การได้มา, การเล่าเรียน (taking up, acquiring, learning) 

(2) การสังเกต, การสนใจ, การสำเหนียก (noticing, taking notice, perception) 

น + อุคฺคห แปลง น เป็น อน ตามกฎการประสมของ น + กล่าวคือ :

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ แปลง น เป็น อ– 

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ (อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ) แปลง น เป็น อน–

ในที่นี้ “อุคฺคห” ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อุ– จึงต้องแปลง น เป็น อน

: น + อุคฺคห = อนุคฺคห แปลว่า ไม่ถือเอา, ไม่ยกขึ้นมา (not taking up)

“อนุคฺคห” ตามรากศัพท์นี้เป็นคนละคำกับ “อนุคฺคห” คำแรก ที่เราใช้เป็น “อนุเคราะห์” และมีความหมายตรงกันข้าม 

“อนุคฺคห” คำแรก (อนุเคราะห์) = taking up

“อนุคฺคห” คำหลัง = not taking up

ความหมายของ “อนุคฺคห” คำหลัง เราไม่ได้เอามาใช้ในภาษาไทย

วินย + อนุคฺคห = วินยานุคฺคห (วิ-นะ-ยา-นุก-คะ-หะ) แปลเชิงทับศัพท์ว่า “อนุเคราะห์วินัย” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วินยานุคฺคห” ว่า taking up [i. e. following the rules] of the Vinaya (การถือเอา [คือ การปฏิบัติตามกฎ] วินัย) 

“วินยานุคฺคห” เป็นคำที่ใช้ในวินัยปิฎก หมายถึง ข้อบัญญัติที่สนับสนุนให้ปฏิบัติตามพระวินัย คือ หลักการใด ๆ ก็ตาม ซึ่งเมื่อปฏิบัติตามนั้นแล้วย่อมจะช่วยรักษาพระวินัยไว้ได้ หรือช่วยให้ปฏิบัติตามพระวินัยได้เข้มแข็งมั่นคงขึ้น

ขยายความ :

วัตถุประสงค์ในการบัญญัติพระวินัย 10 ประการ ข้อสุดท้ายว่า “วินยานุคฺคหาย” (วิ-นะ-ยา-นุก-คะ-หา-ยะ) พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [327] ขยายความไว้ว่า

…………..

“เพื่ออนุเคราะห์วินัย คือ ทำให้มีบทบัญญัติสำหรับใช้เป็นหลักเกณฑ์จัดระเบียบของหมู่ สนับสนุนความมีวินัยให้หนักแน่นมั่นคงยิ่งขึ้น” (for the support of the discipline)

…………..

ดูก่อนภราดา!

วิธีอนุเคราะห์วินัยอย่างซื่อตรงที่สุด คือ –

: ปฏิบัติตามไม่ได้ อย่าเข้าไป

: ปฏิบัติต่อไม่ไหว ถอยออกมา

#บาลีวันละคำ (4,854)

26-9-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….