อินทนิล (บาลีวันละคำ 4,856)

อินทนิล

ไม่ใช่พระอินทร์ ไม่ใช่ดอกบัว ไม่ใช่เพชรพลอย

อ่านว่า อิน-ทะ-นิน

ประกอบด้วยคำว่า อินท + นิล 

(๑) “อินท”

เขียนแบบบาลีเป็น “อินท” (มีจุดใต้ นฺ) อ่านว่า อิน-ทะ รากศัพท์มาจาก –

(1) อิทิ (ธาตุ = เป็นใหญ่ยิ่ง) + อ (อะ) ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุ แล้วแปลงเป็น นฺ (อิทิ > อึทิ > อินฺทิ), “ลบสระหน้า” คือ (อิทิ + อ ปัจจัย : อิทิ อยู่หน้า อ อยู่หลัง) ลบสระ อิ ที่ (อิ)-ทิ (อิทิ > อิท)

: อิทิ > อึทิ > อินฺทิ > อินฺท + อ = อินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นใหญ่ยิ่ง”

(2) อินฺทฺ (ธาตุ = ประกอบ) + อ (อะ) ปัจจัย

: อินฺทฺ + อ = อินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ประกอบด้วยความยิ่งใหญ่”

“อินฺท” (ปุงลิงค์) หมายถึง จอม, เจ้า, ผู้ยิ่งใหญ่, ผู้เป็นใหญ่, พระอินทร์

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อินฺท” ว่า –

(1) lord, chief, king (ผู้เป็นเจ้า, ผู้เป็นหัวหน้า, พระราชา)

(2) The Vedic god Indra (พระอินทร์ตามคัมภีร์พระเวท)

“อินฺท” ในบาลีเป็น “อินฺทฺร” ในสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อินฺทฺร : (คำนาม) พระอินทร์, เจ้าสวรรค์, เทพดาประจำทิศตะวันออก; Indra, the supreme deity presiding over Svarga, the regent of the east quarter.”

“อินฺท” ในภาษาไทยนิยมใช้อิงสันสกฤตเป็น “อินทร์” แต่ที่คงเป็น “อินท์” ก็มี

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อินท์ : (คำนาม) ชื่อเทวราชผู้เป็นใหญ่ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์และชั้นจาตุมหาราช, พระอินทร์; ผู้เป็นใหญ่. (ป.; ส. อินฺทฺร).”

(๒) “นิล” 

บาลีเป็น “นีล” (นี– สระอี) อ่านว่า นี-ละ รากศัพท์มาจาก นีล + ณ ปัจจัย

(ก) “นีล” รากศัพท์มาจาก นีลฺ (ธาตุ = สีเขียว) + อ (อะ) ปัจจัย

: นีลฺ + อ = นีล แปลตามศัพท์ว่า “ดอกบัวสีเขียว” หมายถึง บัวเขียว (blue lotus) 

(ข) นีล (บัวเขียว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ 

: นีล + ณ = นีลณ > นีล แปลตามศัพท์ว่า “สีที่เหมือนสีดอกบัวเขียว” หมายถึง มีสีน้ำเงินแก่, น้ำเงินแกมดำ, เขียวคล้ำ (dark-blue, blue-black, blue-green)

บาลี “นีล” สันสกฤตก็เป็น “นีล”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“นีล : (คำวิเศษณ์) สีคราม, สีครามหม่นหรือดำ; blue, dark blue or black; – (คำนาม) สีดำหรือสีครามหม่น; ภูเขาเขียว, ภูเขาใหญ่ทิวหนึ่ง ซึ่งแบ่งภูมณฑลออกเปนเก้าภาค, และตั้งอยู่ระหว่างอิลาวรตหรือมัธยภาค; พญากระบี่องค์หนึ่ง; นิธิหรือขุมทรัพย์ขุมหนึ่งของท้าวกุเวร; มณี (=นีล, นิล, นิลมณี, พลอยสีดำ); ไมนะหรือปักษินสีคราม; คราม, สีอันทำด้วยต้นคราม; ลักษณะ, เครื่องหมาย; กรรปรี, จูรณสี; เกลือสีดำ; กรด; พลวง; แมลงสีคราม; ต้นคราม; black or dark blue mountain, one of the principal ranges of mountains, dividing the world into nine portions, and lying immediately north of Ilāvrata or the central division; one of the monkey chiefs; one of the nidhis or divine treasures of Kuvera; a gem (=the sapphire); the blue Maina, a bird so called; indigo, the dye; a mark, a characteristic mark; blue vitriol or sulphate of copper; black salt; poison; antimony; a blue fly; the indigo plant; – (คำกริยา) ย้อม; to dye or tinge.”

บาลี “นีล” ใช้ในภาษาไทยเป็น “นิล” (บาลีสระอี, ภาษาไทยสระอิ) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นิล ๑, นิล– : (คำนาม) พลอยชนิดหนึ่ง มีสีดำ ถ้าสีนํ้าเงินแก่ เรียก นิลสีดอกผักตบ. (คำวิเศษณ์) สีอย่างนิล เรียกว่า สีนิล เช่น ตาสีนิล, สีเขียวคราม เช่น สีเขียวดังนิลมณี, สีเทาแก่อย่างสีเมฆ เช่น สีหมอกเมฆนิลกาฬ. (ป., ส. นีล).”

อินท + นิล = อินทนิล (อิน-ทะ-นิน) แปลว่า “สีเขียวเหมือนสีกายพระอินทร์”

ขยายความ :

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “อินทนิล” คู่กับคำว่า “อินทนิลน้ำ” บอกไว้ว่า –

“อินทนิล, อินทนิลน้ำ : (คำนาม) ชื่อไม้ต้นชนิด Lagerstroemia speciosa Pers. ในวงศ์ Lythraceae ดอกสีม่วงแดงหรือชมพู ออกเป็นช่อตั้งตรง เมล็ดและใบใช้ทำยาได้.”

เป็นอันว่า ตามพจนานุกรมฯ “อินทนิล” ไม่ใช่พระอินทร์ ไม่ใช่ดอกบัว ไม่ใช่เพชรพลอย แต่เป็นต้นไม้ชนิดหนึ่ง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ชื่ออะไรไม่สำคัญเท่ากับเป็นอะไร

: เป็นอะไรไม่สำคัญเท่ากับทำอะไร

#บาลีวันละคำ (4,856)

28-9-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….