หัตถการ (บาลีวันละคำ 4,861)

หัตถการ

บางคนไม่ได้อ่านก่อนใช้

อ่านว่า หัด-ถะ-กาน

ประกอบด้วยคำว่า หัตถ + การ 

(๑) “หัตถ” 

เขียนแบบบาลีเป็น “หตฺถ” อ่านว่า หัด-ถะ รากศัพท์มาจาก –

(1) หสฺ (ธาตุ = ร่าเริง) + ถ ปัจจัย, แปลง สฺ ที่สุดธาตุเป็น ตฺ (หสฺ > หตฺ)

: หสฺ + ถ = หสฺถ > หตฺถ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องเล่นสนุก” (เช่นใช้ปรบ ฟ้อนรำ) = มือ “อวัยวะเป็นที่เล่นสนุก” = ศอก

(2) หนฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ถ ปัจจัย, แปลง นฺ ที่สุดธาตุเป็น ตฺ (หนฺ > หตฺ)

: หนฺ + ถ = หนฺถ > หตฺถ แปลตามศัพท์ว่า (1) “อวัยวะเป็นเครื่องเบียดเบียนอวัยวะอื่น” (เช่นเกา ตบตี) = มือ (2) “เป็นที่ไปถึงแห่งอวัยวะทั้งหลาย” (หมายถึงมือเอื้อมถึง) = มวยผม

(3) หรฺ (ธาตุ = นำไป) + ถ ปัจจัย, แปลง รฺ ที่สุดธาตุเป็น ตฺ (หรฺ > หตฺ)

: หรฺ + ถ = หรฺถ > หตฺถ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องนำของไป” = มือ

(4) หตฺถ (มือ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ 

: หตฺถ + ณ = หตฺถณ > หตฺถ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่เหมือนมือเพราะทำหน้าที่มือให้สำเร็จประโยชน์ได้” = งวงช้าง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “หตฺถ” (ปุงลิงค์) ดังนี้ –

(1) hand (มือ)

(2) the hand as measure, a cubit (มือในฐานเป็นเครื่องวัด, ระยะหนึ่งศอก)

(3) a handful, a tuft of hair (เต็มมือ, ปอยผม)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“หัตถ-, หัตถ์ : (คำนาม) มือ; ศอกหนึ่ง; งวงช้าง. (ป.; ส. หสฺต).”

(๒) “การ” 

บาลีอ่านว่า กา-ระ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา

: กรฺ + ณ = กรณ > กร > การ แปลตามศัพท์ว่า “การทำ” 

“การ” มีความหมายว่า การกระทำ, กิริยาอาการ, วิธีทำ, การบริการ, การกระทำที่แสดงความเมตตา ความเคารพ หรือความนับถือ; ผู้ทำ ผู้จัดการ หรือผู้ค้า

ความหมายของ “การ” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) การ ๑ : (คำนาม) งาน, สิ่งหรือเรื่องที่ทำ, มักใช้เข้าคู่กับคำ งาน เช่น การงาน เป็นการเป็นงาน ได้การได้งาน, ถ้าอยู่หน้านาม หมายความว่า เรื่อง, ธุระ, หน้าที่, เช่น การบ้าน การครัว การคลัง การเมือง, ถ้าอยู่หน้ากริยา ทำกริยาให้เป็นนาม เช่น การกิน การเดิน.

(2) การ ๒ : (คำนาม) ผู้ทำ, มักใช้เป็นส่วนท้ายสมาสคำบาลีและสันสกฤต เช่น กรรมการ ตุลาการ, ถ้าอยู่หลังคำอื่นที่ไม่ใช่คำศัพท์ มีความหมายเป็นเฉพาะก็มี เช่น กงการ เจ้าการ นักการ ผู้บังคับการ ผู้กำกับการ.

(3) การ ๓ : คำประกอบท้ายสมาสคำบาลีและสันสกฤต มีความหมายเหมือน การ ๑ เช่น ราชการ พาณิชยการ.

ในที่นี้ “การ” ใช้ในความหมายตามข้อ (3)

หัตถ + การ = หัตถการ แปลตามศัพท์ว่า “การทำด้วยมือ” 

อภิปรายขยายความ :

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำที่ขึ้นต้นด้วย “หัตถ-” และเกี่ยวกับ “หัตถการ” ไว้ 3 คำ คือ “หัตถกรรม” “หัตถการ” และ “หัตถกิจ” บอกไว้ดังนี้ –

(1) หัตถกรรม : (คำนาม) งานช่างที่ทำด้วยมือ โดยถือประโยชน์ใช้สอยเป็นหลัก. (ป. หตฺถ + ส. กรฺมนฺ; ป. หตฺถกมฺม).

(2) หัตถการ, หัตถกิจ : (คำนาม) การทำด้วยฝีมือ, การช่าง.

…………..

เมื่อใช้คำว่า “หัตถการ” โปรดพิจารณาเถิดว่า ท่านใช้ตามความหมายที่ให้ไว้ในพจนานุกรมฯ หรือใช้ตามความหมายที่ท่านเข้าใจเอาเอง

ถ้าใช้ตามความหมายที่ให้ไว้ในพจนานุกรมฯ ก็ไม่มีปัญหา

แต่ถ้าใช้ตามความหมายที่ท่านเข้าใจเอาเอง และความหมายนั้นไม่ตรงหรือไม่เหมือนกับความหมายที่ให้ไว้ในพจนานุกรมฯ ท่านจะทำอย่างไรต่อไป?

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ทำถูก ช่วยกันอนุโมทนา เป็นจรรยาของผู้มีน้ำใจ

: ทำผิด ช่วยกันแก้ไข เป็นวิสัยของวิญญูชน

#บาลีวันละคำ (4,861)

3-10-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….