ยาปนมัต (บาลีวันละคำ 1,306)

ยาปนมัต

อ่านว่า ยา-ปะ-นะ-มัด

ประกอบด้วย ยาปน + มัต

(๑) “ยาปน”

อ่านว่า ยา-ปะ-นะ รากศัพท์มาจาก ยปฺ (ธาตุ = ยัง-ให้เป็นไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), “ทีฆะต้นธาต” : ยืดเสียง อะ ที่ ย-(ปฺ) เป็น อา (ยปฺ > ยาปฺ)

: ยปฺ + ยุ > อน = ยปน > ยาปน แปลตามศัพท์ว่า “การยัง-ให้เป็นไป” “สิ่งที่ยัง-ให้เป็นไป” (คือการใช้สิ่งหนึ่งเป็นปัจจัยหรือเป็นอุปกรณ์ทำให้อีกสิ่งหนึ่งดำเนินไปได้) หมายถึง การดำเนินต่อไป, การบำรุงเลี้ยง, ความเป็นอยู่, การดำรงชีพ (keeping going, sustenance, feeding, nourishment, existence, living)

(๒) “มัต”

บาลีเป็น “มตฺต” (มัด-ตะ) รากศัพท์มาจาก มา (ธาตุ = กะ, ประมาณ) + ต ปัจจัย, “ลบสระหน้า” (คือ มา + ต สระ อา ที่ “มา” อยู่หน้า ต จึงเรียกว่า “สระหน้า” : มา > ม), ซ้อน ตฺ

: มา + ตฺ = มาตฺ + ต = มาตฺต > มตฺต แปลตามศัพท์ว่า “จำนวนอันเขาประมาณเอา”

“มตฺต” ตามรากศัพท์นี้ใช้ในความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ :

(1) ประกอบด้วย, วัดได้, ประมาณ (consisting of, measuring)

(2) มากถึง, เท่านั้น, เพียง, น้อยเพียงเท่านั้นเท่านี้, ไม่แม้แต่ (หนึ่ง), ไม่เลย (as much as, only, a mere, even as little as, the mere fact [of], not even [one], not any)

(3) มากเท่านั้น, บ้าง, เพียงพอ (so much, some, enough)

(4) เหมือน, เหมือนเช่น, สิ่งที่เรียกว่า, อาจพูดได้ว่า (like, just as what is called, one may say)

(5) แม้, ทันทีที่, เนื่องจาก (even at, as soon as, because of)

“มตฺต” จะมีความหมายอย่างไรจึงขึ้นอยู่กับบริบทเป็นสำคัญ แต่ความหมายสามัญที่ใช้บ่อยที่สุด คือ “เพียงแค่-” หรือ “สักแต่ว่า-”

ยาปน + มตฺต = ยาปนมตฺต (ยา-ปะ-นะ-มัด-ตะ) แปลว่า “เพียงแค่ยัง-ให้เป็นไป” เช่น –

ถ้าหมายถึงอาหาร ก็คืออาหารเพียงแค่พอยังชีวิตให้เป็นไปได้

ถ้าหมายถึงรายได้หรือเงินเดือน ก็คือรายได้เพียงแค่พอใช้ไปเดือนหนึ่งๆ

“มตฺต” ในภาษาไทยตัด ต ออกตัวหนึ่ง

“ยาปนมตฺต” จึงเขียนเป็น “ยาปนมัต” (ยา-ปะ-นะ-มัด)

ไม่น่าเชื่อว่า พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำนี้ไว้ด้วย โดยบอกไว้ว่า –

“ยาปนมัต : (คำนาม) อาหารที่พอจะให้ร่างกายดำรงอยู่ได้. (คำวิเศษณ์) สักว่ายังชีวิตให้เป็นไป, พอเลี้ยงชีพ, พอเยียวยาชีวิต, ภาษาตลาดมักพูดว่า ยาปรมัดไส้. (ป. ยาปนมตฺต).”

อภิปราย :

คำว่า “ยาปนมัต” นี้เป็นคำที่ใช้พูดกันในหมู่พระสงฆ์และคนวัดเมื่อหมายถึงอาหารการขบฉัน ซึ่งบางวันอิ่ม บางวันอด วันไหนอดก็จะบอกกันว่า วันนี้ฉัน (กิน) พอเป็น “ยาปนมัต”

แต่โดยอุดมการณ์ของเพศสงฆ์แล้ว ท่านให้มองอาหารทุกมื้อเป็น “ยาปนมัต”

เคยได้ยินนักคิดบางสำนักคิดลึกไปไกลว่า –

“ยา” คือ อาหาร ในแง่ที่ว่าต้องกินเพื่อรักษาโรคหิว

“ปน” คือประสมกัน คละเคล้ากัน

“มัต” คือ มต (มะ-ตะ) หมายถึงความตาย

“ยาปนมัต” อ่านว่า ยา-ปน-มัด แปลว่า “ยาที่ปนความตาย” หมายถึงอาหารที่กินเข้าไปทุกมื้อมีความตายประสมอยู่ด้วย เนื่องจากเมื่อกินไปจนถึงวันหนึ่งคนกินก็ตาย

เป็นการแปลหรือตีความแบบดำน้ำ เหมือนคำว่า “ตัณหา” แปลว่า หาไม่เจอ คือหาไปๆ ก็ถึงทางตัน ก็คือหาไม่เจอนั่นเอง

เป็นตัวอย่างของความคิดที่-ดี แต่ไม่ถูก

……..

สัจธรรมของการกิน >

: กินกันตายได้

: แต่กินแก้ตายไม่ได้

26-12-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย