ดูก่อนภราดา (บาลีวันละคำ 1,495)

ดูก่อนภราดา

อ่านว่า ดู-ก่อน-พะ-รา-ดา

(๑) “ดูก่อน”

เป็นคำไทย หนังสือเก่าสะกดเป็น “ดูกร” เป็นเหตุให้มีผู้อ่านคำนี้ว่า ดู-กะ-ระ แล้วก็ยอมรับกันไปแล้วว่าเป็นคำอ่านที่ถูก

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“ดูกร : คำกล่าวขึ้นต้นข้อความกับผู้ที่จะพูดด้วยให้สนใจฟัง”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 แก้ไขบทนิยามใหม่เป็นดังนี้ –

“ดูกร : คำกล่าวเรียกผู้ที่จะสนทนาด้วย เป็นคำที่ผู้ใหญ่พูดกับผู้น้อย เช่น ดูกรเจ้าชาลีลูกรัก (ม. ร่ายยาว กุมาร)”

คำว่า “ดูกร” พจน.บอกคำอ่านไว้ว่า ดู-กะ-ระ และ ดู-กอน

“ดูกร” ก็คือ “ดูก่อน” ในภาษาไทยนั่นเอง มีความหมายว่า ขอให้ละกิจอื่นๆ เสียก่อนแล้วหันมาดูทางนี้ หรือ ขอให้มาดูทางนี้ก่อน แล้วจึงค่อยไปสนใจทางอื่น

“ดูก่อน” นั่นเองโบราณท่านสะกดเป็น “ดูกร” คือต้องอ่านว่า ดู-ก่อน

ถ้ารู้หลักอักขรวิธีของโบราณ เราก็จะไม่อ่านผิดเป็น ดู-กะ-ระ ดังที่อ่านกันเดี๋ยวนี้ไปได้เลย

“ดูก่อน” ตรงกับคำอังกฤษ (ตามพจนานุกรม สอ เสถบุตร) ว่า –

Look here

Hear me

Listen to me

ความหมายก็ตรงกันด้วย คำนิยามตาม พจน.42 ที่ว่า “คำกล่าวขึ้นต้นข้อความกับผู้ที่จะพูดด้วยให้สนใจฟัง” จึงนับว่าตรงกับความจริง (แต่ พจน.54 ตัดคำนิยามนี้ออกไป โปรดดูข้างต้น)

……..

(๒) “ภราดา”

บาลีเป็น “ภาตา” รากศัพท์มาจาก ภาสฺ (ธาตุ = พูดชัดเจน) + ราตุ ปัจจัย, ลบ สฺ ที่สุดธาตุ (ภาสฺ > ภา) และลบ รา (ราตุ > ตุ)

: ภาสฺ + ราตุ = ภาสราตุ > ภาราตุ > ภาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้พูดได้ก่อน” (หมายถึงพี่ชาย) และ “ผู้พูดได้ทีหลัง” (หมายถึงน้องชาย)

“ภาตุ” จึงหมายถึงพี่ชายก็ได้ น้องชายก็ได้

“ภาตุ” (ปุงลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ คือ “สิ” แปลง อุ ที่ (ภา)-ตุ กับ สิ เป็น อา

: ภาตุ + สิ = ภาตุสิ > (ภาตุ < ภาต + อุ : อุ + สิ = อา : ภาต + อา = ) ภาตา

ภาตุ > ภาตา ในบาลี เป็น “ภฺราตฺฤ” ในสันสกฤต และเป็น brother ในภาษาอังกฤษ

ในภาษาไทย รูปคำที่พบบ่อยๆ คือ ภราดร, ภราดา

ลองเทียบรูปและเสียง:

ภาตุ > ภาตา > ภฺราตฺฤ > ภราดร, ภราดา > brother

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภราดร, ภราดา : (คำนาม) พี่ชาย, น้องชาย. (ส. ภฺราตฺฤ; ป. ภาตา, ภาตุ).”

ในวรรณกรรมเรื่อง กามนิต นิยมใช้คำว่า “ภราดา” เป็นคำร้องเรียก (exclamation, address) เช่น:

ดูก่อนภราดา สรุปเรื่องที่เล่ามาแล้วคือ ข้าพเจ้าได้ไปหาคู่รักทุกคืน ….

(กามนิต บทที่เจ็ด : ในหุบเขา)

……………

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ามองกันด้วยรู้สึกว่าเป็นพี่น้อง

โลกทั้งผองก็สุขยิ่งกว่าสวรรค์

: ถ้ามองกันด้วยความรังเกียจเดียดฉัน

โลกก็ร้อนยิ่งกว่าไฟนรก

———–

(ตามคำขอของ Vi Vilaiwan)

8-7-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย