กิโลมกํ (บาลีวันละคำ 2,026)
กิโลมกํ = พังผืด
ลำดับ 13 ในอาการสามสิบสอง
อ่านว่า กิ-โล-มะ-กัง
“กิโลมกํ” รูปคำเดิมเป็น “กิโลมก” (กิ-โล-มะ-กะ) รากศัพท์มาจาก กิโลม + ก สกรรถ (กะ สะ-กัด)
“กิโลม” รากศัพท์มาอย่างไร ยังไม่พบคำอธิบายในตำรา แต่ในคัมภีร์ชาดกและอรรถกถา (มังสชาดก จตุกนิบาต พระไตรปิฎกเล่ม 27 ข้อ 558 และชาตกัฏฐกถา ภาค 4 หน้า 350) มีศัพท์ว่า “กิโลม” และมีคำอธิบายลักษณะของอวัยวะที่เรียกว่า “กิโลม” ไว้ว่า –
นิรสํ นิมํสโลหิตํ = ไม่มีน้ำเลี้ยง ไม่มีเลือดเนื้อ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ อ้างอรรถกถาชาดกแห่งเดียวกันนี้ ขยายความศัพท์ว่า “กิโลม” ว่า ถือว่าเป็นไวพจน์ของ “โลม” = ขน และใช้ในความหมายของ “ผรุส” = รุงรัง, หยาบ (taken as syn. of loma, hair and used in sense of pharusa, shaggy, rough)
ถ้าคล้อยตามนี้ “กิโลม” ก็อาจแยกศัพท์เป็น กิ + โลม = กิโลม พอจะแปลได้ว่า “ขนอะไร” หมายถึง นี่ขนชนิดไรจึงหยาบถึงเพียงนี้ ตีความว่า หมายถึงอะไรก็ตามที่เลวที่สุดในบรรดาหมู่พวกของตน
: กิโลม + ก = กิโลมก (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่หยาบ” หมายถึง พังผืด, เยื่อหุ้มปอด (the pleura)
“กิโลมก” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “กิโลมกํ”
“กิโลมกํ” ในภาษาไทยใช้เป็น “กิโลมกะ” (กิ-โล-มะ-กะ)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้สั้นๆ ดังนี้ –
“กิโลมกะ : (คำนาม) พังผืด. (ป.).”
…………..
ขยายความ :
คัมภีร์วิสุทธิมรรคบรรยายลักษณะของ “กิโลมกํ” ไว้ดังนี้ –
กิโลมกนฺติ ปฏิจฺฉนฺนาปฏิฉนฺนเภทโต ทุวิธํ ปริโยนหนมํสํ.
คำว่า กิโลมกํ ได้แก่เนื้อเยื่อสำหรับหุ้ม (ปริโยนหนมํส) มี 2 ประเภท คือเป็นพังผืดปกปิด (เจือแทรกอยู่กับอวัยวะอื่นๆ) และพังผืดเปิดเผย (เกาะตัวกันมองเห็นเป็นชิ้นชัดเจน)
ตํ ทุวิธมฺปิ วณฺณโต เสตํ ทุกฺกูลปิโลติกวณฺณํ.
พังผืดทั้ง 2 อย่างนั้นสีขาวซีดคล้ายผ้าเก่า
สณฺฐานโต อตฺตโน โอกาสสณฺฐานํ.
พังผืดไม่มีรูปร่างเฉพาะตัว แต่เป็นไปตามสภาพของบริเวณที่พังผืดไปเกิดมีอยู่
โอกาสโต ปฏิจฺฉนฺนกิโลมกํ หทยญฺจ วกฺกญฺจ ปฏิจฺฉาเทตฺวา
พังผืดประเภทปกปิดกระจายตัวหุ้มหัวใจและไตอยู่
อปฺปฏิจฺฉนฺนกิโลมกํ สกลสรีเร จมฺมสฺส เหฏฺฐิมโต มํสํ ปริโยนทฺธิตฺวา ฐิตํ.
พังผืดประเภทเปิดเผยทำหน้าที่ยึดเนื้อใต้หนังอยู่ทั่วร่างกาย
(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 39)
…………..
ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “กิโลมกํ” ไว้ดังนี้ –
๏ กิโลมะกังพังผืด….เนื้อเยื่อเหนียวยืด….แผ่พืดพาดผ่าน
ยึดกล้ามเนื้อไว้……..ก็ไม่ยืนนาน………..เมื่อสิ้นลมปราณ
เน่าเปื่อยผุพัง๚ะ๛
…………..
อภิปรายเพิ่มเติม :
ตามคำอธิบายในคัมภีร์ พังผืด (กิโลมกํ) กับ เอ็น (นหารู) น่าจะทำหน้าที่ในลักษณะคล้ายกัน (ทำงานประเภทเดียวกัน) กล่าวคือ –
เอ็น ทำหน้าที่ยึดโยงชิ้นส่วนต่างๆ ทั้งส่วนใหญ่และส่วนย่อยของร่างกายให้คุมเข้าเป็นโครงรูป
ส่วนพังผืด ทำหน้าที่เชื่อมและเคลือบชิ้นส่วนทั้งหลายให้เป็นเนื้อเดียวกัน
ถ้ามองให้เป็นปริศนาธรรม “กิโลมกํ – พังผืด” อาจเปรียบเหมือนความสมัครสมานสามัคคีเชื่อมไมตรีกันไว้ของผู้คนในกายนครอันมีอาณาเขตยาววา หนาคืบ กว้างศอกนี้
แต่ในขณะเดียวกัน การยึดโยงเชื่อมกันไว้นั้นอาจกลายเป็นการยึดมั่นถือมั่นชนิดหนึ่ง ถ้าปล่อยไม่ได้ วางไม่เป็น ตัดไม่ขาด ก็จะก่อให้เกิดความทุกข์ไปตลอดกาลยาวนาน
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ชนกันด้วยความจริงใจ
: ดีกว่าเชื่อมกันไว้ด้วยเล่ห์กล
—————-
(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)
ภาพประกอบ: จาก google
ข้อมูลของศัพท์ส่วนหนึ่งได้จากคำชี้แนะของ Sompob Sanguanpanich
ควรตามไปดูคำว่า “อาการ 32” ที่ลิงก์ข้างล่างนี้ด้วย:
#บาลีวันละคำ (2,026)
29-12-60