มุณฑสมณะ (บาลีวันละคำ 4,738)

มุณฑสมณะ

ผีหัวโล้น

อ่านว่า มุน-ดะ-สะ-มะ-นะ

ประกอบด้วยคำว่า มุณฑ + สมณะ

(๑) “มุณฑ” 

เขียนแบบบาลีเป็น “มุณฺฑ” (มีจุดใต้ ณฺ) อ่านว่า มุน-ดะ รากศัพท์มาจาก มุณฺฑฺ (ธาตุ = ตัด) + อ (อะ) ปัจจัย 

: มุณฺฑฺ + อ = มุณฺฑฺ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้โกนผม” 

ศัพท์นี้ เป็น “มุณฺฑก” (มุน-ดะ-กะ) ก็มี เป็น “มุณฺฑิก” (มุน-ดิ-กะ) ก็มี แปลเหมือนกันทุกศัพท์

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “มุณฺฑ” ว่า คนหัวโล้น 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “มุณฺฑ” ว่า bald, shaven; a shaven, [bald-headed] ascetic, either a samaṇa, or a bhikkhu or [f.] bhikkhunī (โล้น, ศีรษะล้าน; นักบวช [ที่โกนผม] คือ สมณะหรือภิกษุ, หรือ [อิตถีลิงค์] ภิกษุณี) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“มุณฑกะ, มุณฑะ : (คำวิเศษณ์) เกลี้ยง, โล้น, (ใช้แก่หัว). (ป., ส.).”

(๒) “สมณะ”

เขียนแบบบาลีเป็น “สมณ” อ่านว่า สะ-มะ-นะ รากศัพท์มาจาก สมฺ (ธาตุ = สงบ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ

: สมฺ + ยุ > อน = สมน > สมณ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้สงบจากบาปด้วยประการทั้งปวงด้วยอริยมรรค” หรือแปลสั้น ๆ ว่า “ผู้สงบ” หมายถึง นักบวช, ภิกษุ, บรรพชิต

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สมณ” ว่า a wanderer, recluse, religieux (นักบวช, ฤๅษี, สมณะ) 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สมณ-, สมณะ : (คำนาม) ผู้สงบกิเลสแล้ว โดยเฉพาะหมายถึงภิกษุในพระพุทธศาสนา. (ป.; ส. ศฺรมณ).”

มุณฺฑ + สมณ = มุณฺฑสมณ แปลว่า “สมณะโล้น” 

“มุณฺฑสมณ” เขียนแบบไทยเป็น “มุณฑสมณะ” คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ขยายความ :

เมื่อไม่นานมานี้ ผู้เขียนบาลีวันละคำได้อ่านโพสต์ของท่านผู้หนึ่งเรียกพระภิกษุว่า “ผีหัวโล้น” จึงนึกถึงคำบาลีว่า “มุณฺฑสมณ– สมณะโล้น”

ในคัมภีร์บาลี มีคำที่ผู้เรียกพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวกว่า “สมณะโล้น” พบได้ทั่วไป

คำว่า “สมณะโล้น” มีนัยไปในทางดูถูกดูหมิ่น

แถม :

ในคัมภีร์ชาดก มีชาดกเรื่องหนึ่งกล่าวถึง “สมณะโล้น” มีข้อความเตือนใจได้ดี ขอนำคาถาบทหนึ่งในชาดกนั้นมาเสนอดังนี้ –

…………..

ปตฺตหตฺถา  สมณกา

มุณฺฑา  สงฺฆาฏิปารุตา

นงฺคเลหิ  กสิสฺสนฺติ

ตทา  กโณฺห  ปโมกฺขติ  ฯ

เมื่อใด สมณะผู้มีบาตรในมือ

ศีรษะโล้น คลุมผ้าสังฆาฏิ

จักทำไร่ไถนาเลี้ยงชีพ

เมื่อนั้น สุนัขดำตัวนี้ก็จะหลุดไปกินสมณะเหล่านั้น

ที่มา: มหากัณหชาดก ทวาทสนิบาต พระไตรปิฎกเล่ม 27 ข้อ 1663

…………..

อ่านเรื่องเต็มได้จากลิงก์ข้างล่างนี้

https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1661&p=

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าไม่จำเป็นจะต้องนับถือกัน

: ก็ไม่จำเป็นจะต้องดูถูกกัน

#บาลีวันละคำ (4,738)

2-6-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….