เมโท (บาลีวันละคำ 2,047)

19 มกราคม 2018 Admin ชมรมธรรมธารา

เมโท = มันข้น

ลำดับ 25 ในอาการสามสิบสอง

อ่านว่า เม-โท

“เมโท” รูปคำเดิมเป็น “เมท” (เม-ทะ) รากศัพท์มาจาก มิทฺ (ธาตุ = รักใคร่, ติดแน่น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ มิ-(ทฺ) เป็น เอ (มิทฺ > เมท)

: มิทฺ + ณ = มิทณ > มิท > เมท แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ติดกันแน่น” หมายถึง มันข้น, ไขมัน (fat)

“เมท” (ปุงลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “เมโท”

“เมโท” ในภาษาไทยใช้เป็น “เมท” และ “เมโท”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“เมท, เมโท : (คำนาม) มันข้น. (ป.).”

สันสกฤตมีคำว่า “เมท” “เมทสฺ” และ “เมทสฺวินฺ” ซึ่งมีความหมายอย่างเดียวกับ “เมท” ในบาลี

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(1) เมท : (คำวิเศษณ์) อ้วน; fat.

(2) เมทสฺ : (คำนาม) เยื่ออัสถิ; ความอ้วนจนเกินปรกติ; marrow; unnatural corpulency.

(3) เมทสฺวินฺ : (คำวิเศษณ์) อ้วน; fat.

…………..

ขยายความ :

คัมภีร์วิสุทธิมรรคบรรยายลักษณะของ “เมโท” ไว้ดังนี้ –

เมโทติ ถีนสิเนโห.

คำว่า “เมโท” คือมันข้น (ไขมัน)

โส วณฺณโต ผาลิตหลิทฺทิวณฺโณ.

เมโทนั้นมีสีดังขมิ้นที่ทุบแตก (คือเหลืองอ่อน)

สณฺฐานโต ถูลสรีรสฺส ตาว จมฺมมํสนฺตเร ฐปิตหลิทฺทิวณฺณทุกฺกูลปิโลติกสณฺฐาโน โหติ

สำหรับคนอ้วน เมโทมีลักษณะดังผ้าทุกูลเก่าสีขมิ้นที่แทรกไว้ในระหว่างหนังกับเนื้อ (คือกลมไปหมดทั้งตัว)

กีสสรีรสฺส ชงฺฆมํสํ อูรุมํสํ ปิฏฺฐิกณฺฏกนิสฺสิตปิฏฺฐิมํสํ อุทรวฏฺฏิมํสนฺติ เอตานิ นิสฺสาย ทิคุณํ ติคุณํ กตฺวา ฐปิตหลิทฺทิวณฺณทุกฺกูลปิโลติกสณฺฐาโน.

สำหรับคนผอม เมโทมีลักษณะดังผ้าทุกูลเก่าสีขมิ้นที่ซ้อนกัน 2-3 ชั้น แนบติดเนื้อในที่ต่างๆ คือ น่อง ขาอ่อน เอว สะโพก และหน้าท้อง (คือเห็นชัดเฉพาะบางแห่ง)

โอกาสโต ถูลสฺส สกลสรีรํ ผริตฺวา

ที่อยู่ของเมโท สำหรับคนอ้วนกระจายไปทั่วร่างกาย

กีสสฺส ชงฺฆมํสาทีนิ นิสฺสาย ฐิโต

สำหรับคนผอมมีเป็นบางแห่ง เช่นที่น่องเป็นต้น

ยํ สิเนหสงฺขคตมฺปิ ปรมเชคุจฺฉตฺตา เนว มุทฺธนิ เตลตฺถาย น นาสเตลาทีนํ อตฺถาย คณฺหนฺติ.

เมโทนั้นแม้จะเป็นน้ำมันชนิดหนึ่ง แต่เพราะเป็นของน่าเกลียดนัก เราจึงไม่เอามาใช้เป็นน้ำมันทาผม หรือใช้เป็นน้ำมันอย่างอื่นๆ เช่นน้ำมันสำหรับผสมยานัตถุ์เป็นต้น

(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 47-48)

ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “เมโท” ไว้ดังนี้ –

๏ เมโทน้ำมันข้น……มีทั่วทุกตน………..มากน้อยนานา

คือเนื้อไขมัน………..หนั่นแน่นแขนขา….พุงท้องพองพา

ไม่น่าพิสมัย๚ะ๛

…………..

ดูก่อนภราดา!

: กินกันเพลิน อาจได้ส่วนเกินเป็นไขมัน

: แต่บุญกุศลที่ทำกัน ไม่มีวันเป็นส่วนเกิน

—————-

(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)

ภาพประกอบ: จาก google